Kosova dhe Serbia – dy vende ballkanike që kryen një luftë të përgjakshme në vitet 1990 dhe kanë jetuar në një bashkëjetesë të vështirë që atëherë – janë sërish në mosmarrëveshje, këtë herë për lëvizjet e Kosovës për të detyruar serbët etnikë që jetojnë në rajonet e saj veriore të marrin targa, lëshuar nga autoritetet kosovare.
Lëvizja ka të bëjë me statusin e serbëve etnikë që jetojnë pranë kufirit ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, që është në qendër të një konflikti të zgjatur midis dy qeverive. Kosova shpalli pavarësinë e saj nga Serbia në shkurt të vitit 2008, por Serbia ende e konsideron Kosovën provincën e saj.
“Situata e përgjithshme e sigurisë në komunat veriore të Kosovës është e tensionuar”, tha të dielën në një deklaratë forca paqeruajtëse e NATO-s në Kosovë.
Presidenti serb Aleksandar Vuçiq nga ana tjetër tha : “Nuk kemi qenë kurrë në një situatë më të vështirë”.
Por për çfarë janë tensionet në Kosovë?
Shpërthimi i fundit i tensioneve është i lidhur me rregullat e reja mbi targat dhe dokumentet e udhëtimit ndërkufitar.
Sipas rregulloreve të reja që duhej të hynin në fuqi më 1 gusht, serbët etnikë që jetojnë në fshatrat në veri të Kosovës do të duhej të aplikonin për targa të lëshuara nga autoritetet kosovare për automjetet e tyre. Që nga lufta e viteve 1998-99, disa në atë popullatë kishin përdorur targa serbe me status të ndryshëm. Autoritetet në Kosovë toleruan sistemin e dyfishtë për të ruajtur paqen, por thanë vitin e kaluar se nuk do ta bënin më një gjë të tillë .
Një rregull tjetër do t’i detyronte shtetasit serbë që udhëtonin në Kosovë, të merrnin një dokument shtesë hyrje-dalje nga autoritetet kosovare në kufi. Më parë, ata mund të hynin pa të. Serbia vendos një rregull të ngjashëm për kosovarët që kërkojnë të kalojnë kufijtë e saj.
Qeveria në kryeqytetin e Kosovës, Prishtinë, është përpjekur për vite të tëra të ushtrojë kontroll të plotë institucional mbi zonat me shumicë etnike serbe në veri të Kosovës, por ajo është përballur me rezistencë të ashpër nga banorët që ende i konsiderojnë komunitetet e tyre pjesë të Serbisë.
Të dielën, serbët etnikë bllokuan rrugët në veri të Kosovës për të protestuar ndaj rregullave të reja, duke detyruar autoritetet kosovare të mbyllin dy pika kufitare, Jarinje dhe Bërnjak. Policia kosovare tha se gjatë protestave u qëlluan në drejtim të tyre, megjithëse askush nuk u lëndua.
Beogradi argumenton se rregullat e reja shkelin një marrëveshje të vitit 2011 për lirinë e lëvizjes ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.
Aleatët e Kosovës, përfshirë Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Evropian, bënë thirrje për qetësi dhe i kërkuan Prishtinës që të vonojë zbatimin e rregullave të reja. Të dielën vonë, Kosova ra dakord për një shtyrje prej 30 ditësh nëse hiqen të gjitha pengesat. Albin Kurti, kryeministri i Kosovës, akuzoi protestuesit se po përpiqen të “destabilizojnë” Kosovën dhe akuzoi se Serbia po orkestronte “akte agresive” gjatë protestave.
Josep Borrell, kryediplomati i BE-së, përshëndeti vendimin e Kosovës për të shtyrë masat e reja deri më 1 shtator dhe tha se pret që “të gjitha pengesat të hiqen menjëherë”.
Si lidhet kjo me konfliktin Serbi-Kosovë?
Rrënjët e konfliktit ndërmjet Serbisë dhe Kosovës kthehen në shpërbërjen e Jugosllavisë në fillim të viteve 2000, e cila vetë pasoi një periudhë të zgjatur të konflikteve etnike midis republikave jugosllave në vitet 1990. Serbia dhe Kosova zhvilluan një luftë brutale ndërmjet viteve 1998 dhe 1999 që përfundoi me përfshirjen e NATO-s në një fushatë bombardimi të mbështetur nga SHBA kundër terrorit serb.
Serbia është një komb me shumicë i krishterë ortodoks, por Kosova – më parë një provincë e Jugosllavisë – dominohet nga shqiptarët etnikë, të cilët janë kryesisht myslimanë, përveç një pakice të serbëve etnikë. Tensionet u ndezën midis grupeve, veçanërisht për lëvizjet në vitin 1989 nga presidenti jugosllav Slobodan Millosheviç, një serb nacionalist, për të shfuqizuar autonominë e Kosovës të sanksionuar në kushtetutën jugosllave.
Si kundërpërgjigje, militantët kosovarë formuan Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës dhe organizuan sulme kundër Serbisë në vitet në vijim, ndërsa shtynë për krijimin e një shteti të ri që përfshin pakicat etnike shqiptare të rajonit. Anëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës u akuzuan gjithashtu për kryerjen e krimeve të luftës kundër serbëve etnikë në Kosovë dhe atyre që ata i shihnin si bashkëpunëtorë .
Autoritetet në Beograd goditën me dhunë popullsinë shqiptare të Kosovës, duke i parë ata si përkrahës të UÇK-së dhe sulmeve të saj separatiste. Më shumë se 1 milion shqiptarë të Kosovës u dëbuan nga shtëpitë e tyre.
Vendet perëndimore dhe NATO u përfshinë, duke i bashkuar palët në Francë në shkurt 1999 për të negociuar një armëpushim. Ndërsa pala kosovare ra dakord për një armëpushim, Jugosllavia – e cila deri atëherë përfshinte vetëm Serbinë dhe Malin e Zi – nuk e bëri. Mizoritë e kryera kundër shqiptarëve të Kosovës vazhduan në atë që Departamenti Amerikan i Shtetit në atë kohë e quajti një “fushatë sistematike” nga “forcat dhe paraushtarakët serbë” për “spastrimin etnik të Kosovës”.
Si përgjigje, NATO filloi një fushatë shkatërruese 11-javore bombardimi kundër Jugosllavisë që përfundoi në qershor 1999, kur vendi nënshkroi një marrëveshje me NATO-n për të lejuar një forcë paqeruajtëse në Kosovë .
Pse është NATO në Kosovë dhe cili është mandati i saj?
NATO ka një forcë paqeruajtëse në Kosovë — Forcën e Kosovës, ose KFOR — që nga qershori 1999. Krijimi i forcës u miratua me një rezolutë të Këshillit të Sigurimit të OKB-së.
Qëllimi fillestar i KFOR-it ishte të parandalonte rifillimin e konfliktit ndërmjet serbëve etnikë dhe shqiptarëve pasi NATO dhe Jugosllavia nënshkruan një marrëveshje paqeje që lejonte kthimin e shqiptarëve etnikë të zhvendosur nga lufta.
Që atëherë, forca është zvogëluar gradualisht, nga afërsisht 50,000 trupa në më pak se 4,000 sot. Me fjalët e veta, ajo punon për të ruajtur sigurinë dhe stabilitetin në rajon, për të mbështetur grupet humanitare dhe shoqërinë civile, për të trajnuar dhe mbështetur Forcën e Sigurisë së Kosovës dhe “përkrah zhvillimin e një Kosove të qëndrueshme, demokratike, multietnike dhe paqësore”.
Në deklaratën e tij për protestat në Kosovë të dielën, KFOR-i tha se po “monitoronte” situatën dhe ishte “i përgatitur të ndërhynte nëse rrezikohet stabiliteti”.
Si lidhet kjo me luftën Rusi-Ukrainë?
Ballkani nuk i ka shpëtuar jehonës së luftës në Ukrainë .
Kosova e ka mbështetur Ukrainën që nga pushtimi i Rusisë, të cilin Kurti, e quajti “sulm kundër të gjithëve ne”. Ukraina nuk e ka njohur pavarësinë e Kosovës.
Rusia – një aleate e vjetër e Serbisë – nuk e njeh Kosovën si shtet të pavarur, dhe i ka bërë jehonë presidentit të Serbisë duke fajësuar qeverinë në Prishtinë për tensionet e përtëritura në veri të Kosovës.
Maria Zakharova, një zëdhënëse e Ministrisë së Jashtme të Rusisë, akuzoi Kosovën të dielën se po përdor ligjet e reja të licencimit dhe dokumentet e identitetit për të diskriminuar popullatën serbe.
“Ne i bëjmë thirrje Prishtinës dhe Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Evropian që ta mbështesin atë që të ndalojë provokimin dhe të respektojë të drejtat e serbëve në Kosovë”, tha ajo, sipas agjencisë ruse të lajmeve Tass .
Presidenti rus Vladimir Putin ka përmendur Kosovën për të justifikuar njohjen e tij të dy provincave separatiste në rajonin Donbas të Ukrainës lindore. “Shumë shtete të Perëndimit e njohën [Kosovën] si një shtet të pavarur,” i tha Putin shefit të OKB-së António Guterres kur të dy u takuan në prill. “Ne bëmë të njëjtën gjë në lidhje me republikat e Donbasit”.
