Media greke ‘Efsyn’ i ka hyrë shumë thellë historisë së organizatës terroriste greke MAVI, e cila lidhet me dy atentate të dështuara ndaj Vangjel Tavos, për tradhti ndaj çështjes helene.
Në të njëjtën kohë, në këtë investigim të kësaj gazete del dhe emri i Fredi Belerit, si i stërvitur ushtarakisht nga shteti grek në Qipro dhe pjesëmarrës në ngjarjen e Peshkëpisë ku mbetën të vrarë 2 shtetas shqiptarë.
Artikulli i medias greke ‘Efsyn’:
Një histori e harruar e vitit 2001 me implikime shumë aktuale.
Zhvillimet e fundit në veri të kontinentit i japin një aktualitet befasues një akti terrorist që ndodhi në Athinë gati dy dekada e gjysmë më parë dhe për arsye “kombëtare” ishte në lajme në atë kohë. Krim i parëndësishëm, ai rast meriton të mbahet mend, nëse asgjë tjetër, sepse tregon hipokrizinë e dënimit të dhunës politike nga e djathta greke dhe mediat e saj.
Një shpërthim në Peristeri
Historia jonë nis natën e së shtunës, 13-14 janar 2001. Në tavernën “Romiosyni”, në Peristeri, u bë inagurimi i gazetës me të njëjtin emër të minoritetit grek të Shqipërisë në prani të deputetit të gjirokastrit. Vangjel Tavos dhe anëtarë të tjerë të pakicës së lidhur me Partinë Socialiste, si biznesmeni Grigor Tavo apo ish-ministri Anastas Angjeli.
Pak pas mesnate, një shpërthim granate në hyrje të tavernës thyen të gjitha xhamat dhe dëmtoi tre makina dhe dy motoçikleta aty pranë, rreth dyqind njerëz ishin të mbledhur, duke e çuar takimin në një fund të papritur. Kjo u pasua nga një telefonatë për gazetën “I Chora” nga Giorgos Trakas, me organizatën MAVI (“Fronti për Çlirimin e Vorio Epirit”) që mori përgjegjësinë për sulmin. Domethënë, e njëjta organizatë nacionaliste që shtatë vjet më parë kishte kryer një bastisje të përgjakshme në një kamp të shqiptarëve në fshatin kufitar Peshkëpi, duke vrarë një oficer dhe një këmbësor, dhe u shpërbë në mars 1995 me arrestimin gjatë natës në anën greke të kufirit të një grupi shtatë anëtarësh, në automjetet e të cilit u gjetën gjashtë kallashnikovë dhe armë të tjera.
Interesi politik dhe gazetaresk i aktit terrorist të 2001 ishte i vetëkuptueshëm: nëse asgjë tjetër, hedhja e granatave në ngjarjet politike, qoftë edhe pa viktima, nuk është një ngjarje kaq e zakonshme në Greqi (dhe veçanërisht në Athinë) në shekullin e njëzet e një! Sidomos kur thuhej se sulmi kishte një dimension “kombëtar” dhe pretendimi i tij u shoqërua me sigurimin e anëtarëve të MAVI-t se “këtej e tutje do të jemi më të ashpër” duke e transferuar guerilën e tyre “nacionalçlirimtare” nga kufiri greko-shqiptar te athinasi.
Ashtu siç kishte ndodhur në vitin 1994 pas shfaqjes së parë të përgjakshme të organizatës, edhe këtë herë shumica e mediave athinase preferuan provokimin korrekt kombëtar në vend të reflektimit bazë të diktuar nga faktet. Ndërkohë, drejtësia greke i kishte lënë të lirë të arrestuarit e 1995-ës, duke i dënuar për posedim dhe transport të thjeshtë të armëve të cilat (gjoja) i kishin blerë nga shqiptarë të panjohur për një arsye të papërcaktuar, duke shmangur lidhjen më të vogël me MAVI-n – ndryshe nga avokati i tyre, Filoklis Asimakis, i cili pak ditë më parë i dha “Eleftheri Ora” (1.4.2001) versionin e tij të veprimit të “fëmijëve të MAVI”, por edhe ish-kreut të Antiterrorizmit, Ioannis Papadakis, i cili pretendonte dafina në televizion për “shpërbërjen e organizatës” në një mënyrë që “mbronte në një farë mënyre interesat kombëtare”.
Në vend të panikut të tyre të njohur, raportimet e së hënës 15/1/2001, veçanërisht në gazetat e djathta, iu përshtatën vijës kombëtare, sipas së cilës, në rastin më të mirë duhej të vihej në dyshim veprimi i MAVI-t.
“Policia po shikon mundësinë e provokimit”, na bëri me dije ai p.sh. “Pasditja”. “Dhe kjo sepse në momentin e sulmit, në tavernë po zhvillohej ceremonia e prerjes së tortës të komunitetit vorioepirot. Të panjohurit, të cilët sipas vlerësimeve të para ishin shqiptarë, hodhën një granatë të tipit mbrojtës në hyrje të dyqanit dhe telefonata e MAVI-t “po shqyrtohet nga policia me rezerva për vërtetësinë e saj”. Të njëjtin argument, se autorët e një sulmi ndaj vorio-epirotëve mund të ishin vetëm shqiptarët, u parashtrua nga “Vradini”, me homogalaktikën “Chora” (që kishte nderin të merrte telefonatën e diskutueshme) që pyeste në titull: “ Sulm terrorist nga MAVI apo provokime?” Më i detajuar ishte raportimi i Giorgos Karaivaz në “Eleuthero Tipo”, sipas të cilit “oficerët e policisë Antiterror që ndërmorën hetimet për zbardhjen e bombës vlerësojnë se qëllimi i autorëve ishte të bënin zhurmë dhe asgjë më shumë. Sa i përket MAVI-t, ata kanë lënë të hapur mundësinë që marrja e përgjegjësisë të jetë bërë për qëllime provokuese, por pa e përjashtuar kategorikisht edhe këtë version. Hetimet pritet të ecin në të gjitha drejtimet, deri tek organizatat e mundshme ilegale të mafias shqiptare”.
Kështu, ky interpretim nacionalist në përgjithësi injoroi një sërë elementesh të dukshme të çështjes. Fakti p.sh. se gazeta “Romiosyni”, shprehje e asaj pjese të minoritetit grek që dëshironte bashkëjetesën e qetë me pjesën tjetër të shoqërisë shqiptare nëpërmjet bashkëpunimit me Partinë Socialiste atje, ishte në përballje të hapur me bashkimet nacionaliste të veriut kontinental, minoritetin etnocentrik, organizata “Omonoia” dhe përkatësia “Partia e Bashkimit për të Drejtat e Njeriut” (në të cilën marrin pjesë edhe organizata të sllavomaqedonasve, vllehëve, serbëve, malazezëve dhe romëve). Ose fakti që deputeti socialist Vangjel Tavo mblodhi urrejtjen e nacionalistëve grekë pas fitores së tij elektorale në 1997 në kurriz të paraardhësit të tij (dhe liderit të “Omonoia”) Vangjel Dule me 56.8% kundrejt 29.8% që do të përsëritej në zgjedhjet e ardhshme në verën e vitit 2001 me një përqindje 54,4% kundrejt 26,7% (Lambros Baltsiotis, “Greeks and potencial Greeks. Minority of Albania after the Cold Ëar”, Janinë 2020, f.289- 290 & 326).
Në të vetmen referencë përkatëse që gjetëm në botimet e ditës (“El. Typos”, 15/1), bazuar në informacionet e drejtuesve të “Omonoia”, përvijohen “të pranishëm në ngjarjen e djeshme” vëllezërit Vangjel dhe Grigor Tavos p.sh. si organe të “qarqeve antihelenike” që “promovojnë si një zgjidhje të dobishme për minoritetin grek shprehjen e tij politike nëpërmjet partive që tashmë ekzistojnë” (në krahasim me “Omonoia” që “shpreh vullnetin e Vorio Epirit për vetëdashje dhe shprehje politike autonome”). Për MAVI-n, megjithatë, drejtuesit e intervistuar janë kujdesur të deklarojnë se “injorojnë çdo ekzistencë të organizatës”.
Synoni “disa tradhtarë”
Kjo në lidhje me atë që u bë e ditur në momentin e bombardimit në fjalë. Shumë më tepër, dhe padyshim më ndriçuese, do të zbulohet një dekadë më vonë nga një anëtar i MAVI-t duke folur me gazetarin e “Kathimerini” dhe APE Stavros Tsima – kolegu më i informuar pa dyshim për kontinentin verior në dekada. Informacioni përkatës u botua në librin e tij “Për plejadën e nacionalizmit. Shqipëria dhe Greqia në epokën pas Hoxhës” (botuar nga Epikentro, Selanik 2010, me parathënie të Aleksis Papaçelas). Megjithatë, ato janë bërë pronë e opinionit të gjerë publik, pasi raportet për marrëdhëniet greko-shqiptare zakonisht shmangin me kokëfortësi marrjen e tyre në konsideratë.
Hedhja e granatës në Peristeri, sqaron autori, “ishte një goditje nga MAVI, me qëllim shfarosjen e deputetit “tradhtar” Tavos. Këtë ma ka rrëfyer një drejtues i organizatës, i cili pretendon se ka marrë pjesë në episodet në Peshkëpi dhe Logos [vrasja e vitit 1994 dhe arrestimi i grupit i vitit 1995]. E takova në një kafene të Universitetit, të nesërmen e Vitit të Ri 2009. Ai erdhi në takim i vendosur për të biseduar. Ai këmbënguli që të mos ia shkruaja emrin, sepse sot është fort aktiv në Athinë për çështjet e minoriteteve dhe në Shqipëri është persona non grata. Le ta quajmë paraprakisht Fanis” (f.130-1).
Le të shohim tani saktësisht se si ky “Phanis” e përshkruan ngjarjen. Sipas rrëfimit të tij, qëllimi fillestar i organizatës ishte thjesht vrastar duke synuar “armikun brenda” brenda pakicës, megjithatë, mundësia që fëmijët e vegjël të goditeshin së bashku me “tradhtarët” duke u shfarosur, me komunikim të dukshëm dhe pasoja të tjera; përfundimisht kufizoi veprimin e tyre bombastik në një shfaqje force pa gjak – por thjesht terroriste:
“Aksionet në Peshkëpi dhe në Logos kanë qenë tonat, të MAVI-t. Goditëm edhe një granatë tjetër në Athinë, në Peristeri, në një tavernë ku po fliste deputeti tradhtar grek i Partisë Socialiste të Shqipërisë, Vangjel Tavo. Ishte veprimi ynë për të cilin për herë të parë marrim përgjegjësinë për atë që po ju them” (f.131).
“Aty ishin mbledhur rreth dyqind njerëz. Ne hodhëm një granatë në hyrje e cila shpërtheu. Plani ynë ishte ta hidhnim brenda për të pastruar disa tradhtarë, por ne u tërhoqëm kur pamë se kishte shumë fëmijë në tavernë me prindërit e tyre.
− Nëse e kuptova mirë, objektivi juaj përfshinte grekët e minoritetit?
– Pikërisht. Ne kishim vendosur që fillimisht të ekzekutonim tradhtarët e helenizmit, pra ata që bashkëpunuan me regjimin shqiptar dhe më pas të goditnim kampet [shqiptare]. Megjithatë, ne ishim në humbje se kë të godisnim më parë, pasi nuk ishim të sigurt për shkallën e dëmit që po i bënin kontinentit verior.
− Ishte objektiv deputeti Tavo?
– Po, një nga të parët në fakt.
– Pse nuk morët përgjegjësinë për këtë veprim?
– Ne kishim përgatitur një proklamatë, por kishte mosmarrëveshje të brendshme në organizatë, të cilat nuk mund t’jua zbuloj dhe kështu nuk e pa dritën e diellit.
− Çfarë ndodhi me MAVI-n?
− I papunë, jo më goditje. Nuk mund të them më shumë” (f.135-6).
MAVI dhe shërbimet
Le të supozojmë se ky “mosaktivitet” përfundimtar i detyrohej, të paktën pjesërisht, patronëve të organizatës nacionaliste, të cilët nuk kishin dëshirë ta shihnin luftën e saj të armatosur vdekjeprurëse të shndërrohej në një luftë civile ndërminoritetesh në strehat e Athinës me metoda, të kujton vrasjen e ndërsjellë të frekuentuesve të partive në rrugët e Sofjes gjatë periudhës së ndërmjetme? Si rast pune, nuk na duket aspak e pamundur, po të kemi parasysh atë që vetë “Fanisi”, si dhe një nga shokët e tij të arrestuar të vitit 1995, i përshkruan gazetarit të “Kathimerinit” për sfondin dhe zyrtarin. shpinën e të gjithë projektit.
Sipas “Fanit”, MAVI filloi të veprojë në vitin 1993 dhe përbëhej nga njëzet “luftëtarë” (f.136), të stërvitur ushtarakisht nga shërbimet greke: “Unë dhe disa nga të tjerët, që morëm pjesë në operacionet e Peshkëpi dhe Longou, ishim stërvitur për gjashtë muaj në Qipro. Stërvitja u zhvillua në Stavrovouni, ku ishte vendosur skuadrilja e 33 komando dhe në krye ishte një major grek. Ajo ishte shumë e ashpër. Ne ishim të stërvitur për luftë joortodokse, në armë, eksplozivë, madje kemi rënë nga një helikopter”. Ato u dërguan në Qipro nga “Fondacioni Kombëtar për Pritjen dhe Rehabilitimin e Grekëve Homogjenë të Kthyer” (EIYAPOE), një shërbim publik i themeluar në 1990 nga Mitsotakis dhe Samaras (dhe u mbyll në 2002 nën Simitis) me ish-presidentin (1983- 1993) dhe në vijim (2003-2006) Ministri i Punëve të Jashtme të Republikës së Qipros, George Iakovou:
“EIYAPOE funksiononte si mbulesë: me pretekstin e trajnimit të mërgimtarëve nga Vorio-Epiri në profesione të ndryshme, si elektricistë, hidraulikë, frigoriferë etj., transportonte në Qipro më shumë se dyqind të rinj, mes të cilëve edhe unë, me qëllim, kur të mësoni zanatin, kthehuni të jetoni në Shqipëri. Gjatë rrugës na zgjodhën pesëdhjetë, patriotët më të ndërgjegjshëm dhe na drejtonte një major grek. Qëllimi ishte të stërviteshim mirë me armë, që kur të vinte koha, të ishim gati të luftonim për çlirimin e Vorio Epirit. Na thanë edhe se po të jetë nevoja do të formojmë një repart të posaçëm që do të luftojë për dëbimin e turqve nga Qiproja” (f.136).
Qëllimi i operacionit të vitit 1995 që rezultoi me arrestimin e shtatë “luftëtarëve” në kufirin greko-shqiptar, shpjegon “Fanis”, ishte përsëritja e operacionit të armatosur të një viti më parë, sipas tij, “shumica; nga anëtarët që morën pjesë në Longo, ishim edhe në Peshkëpi”. Ishte përgatitur edhe një njoftim përkatës, i cili natyrisht nuk arriti të dërgohej, meqenëse sulmi i dytë i tyre pati përfundimin e njohur -katastrofik për organizimin- (f.133-4).
Stërvitjen ushtarake të MAVI-t në Qipro nga Skuadrilja e 33-të Sulmuese i konfirmoi autorit edhe i dyti nga të arrestuarit në vitin 1995, i cili foli me të (fq.142), emri i të cilit luhej në ditët e çmontimit i MAVI-t” dhe që tani banonte në ndonjë qytet provincial (f.140). Ai i tregoi Stavros Tsima se së bashku me një anëtar tjetër të organizatës ishin dërguar, si gazetarë të dyshuar, për të vrarë Vangjel Tavo brenda shtëpisë së tij gjatë një interviste që po u jepte, por ata u ngritën dhe u larguan kur ai “u përgjigj në telefon urdhri i tij nga ndonjë person, politik, ushtarak, nuk ka rëndësi, për të mos kryer vrasjen” (f.140-1). Sipas këtij burimi të dytë, dy nga shtatë të arrestuarit në 1995 në kufirin greko-shqiptar “ishin anëtarë të EYP” (f.141). Por “Fanisi” do të mbështesë edhe në rrëfimin e tij, se “dy gra të MAVI-t jetonin në një apartament-yafka në Kolonaki, që në fakt i përkiste EYP-së” (f.137).
Identifikimi i “Fanit”
Po kush është ky “Fanisi”, që i ka rrëfyer të gjitha sa më sipër gazetarit të dalluar në vitin 2009? Këtë na e zbulon pa dashur kur rrëfen arrestimin e tij dhe të shokëve të tij në vitin 1995:
“Kishim dy makina, një fuoristradë dhe një kafaz, në të cilat i fshehëm armët. Na bënë shenjë të ndalonim, por ne i shpërfillëm. Pak para se të mbërrinim në Delvinë, ne goditëm një bllok. […] Dy oficerë policie na u afruan me armë të tërhequr dhe katër të tjerë ishin më mbrapa për t’u mbuluar. […] Njëri prej nesh, pasagjeri i IX-së, i kapi pistoletën njërit prej policëve me shpejtësi dhe unë, në sediljen e pasme, armatos menjëherë kallashnikovin” (f.132).
Le të vijmë tani te procesverbalet zyrtare të gjykimit në shkallë të parë të “fëmijëve MAVI” (siç i quajti avokati i tyre pas festës) në shkurt të vitit 1997. Sipas dëshmisë së dëshmitarëve të prokurorisë dhe faljeve të vetë të pandehurve, ky i fundit ra në kurth të EL.AS teksa po lëviznin në mes të natës në kufirin greko-shqiptar me dy automjete – një I.X. dhe një furgon kompanie. Sipas deklaratave të punonjësve të policisë që i arrestuan, armët e grupit u gjetën në I.X. (fq.22, 24, 26 & 27) e cila drejtohej nga oficeri rezervë George Anastasoulis. “I thashë I.X. Alt dhe Anastasoulis kur doli tha jam koleg” dëshmoi në mënyrë karakteristike polici I.P. “Pashë një letërnjoftim ushtarak. Kontrolluam dhe pamë që kishin gjashtë kallashnikovë dhe dy pistoleta. Plumbat ishin në karikatorë. […]. Nuk kërkuam asgjë. Jemi dy dhe tre, kemi parë edhe armët. […] Në makinën tjetër furgon kishin uniforma ushtarake” (f.24). Këto detaje janë konfirmuar nga kolegu i H.T.: “Në orën 2 të mëngjesit bëmë bllokim dhe fillimisht furgoni ndaloi dhe pas pak I.X. makinë. I akuzuari i parë Anastasoulis na tha se ishte ushtarak, na tregoi një letërnjoftim dhe tha se kishte armë që janë të tijat. Ata ishin tre dhe ne dy” (f.27).
Fredi Beleri i burgosur në Janinë (23 shkurt 1995), pas arrestimit në kufirin greko-shqiptar
Identiteti i tre pasagjerëve të I.X. Zbulohet nga falja e shoferit të tij, i cili u përpoq të lirojë pasagjerët e tij nga çdo përgjegjësi për armët (të cilat, siç pretendoi ai, i kishte gjetur vetë pak më parë duke ecur në pyll): “Rrugës kthimit mora Koutoulas dhe Belerin me mua, por nuk u thashë asgjë [për armët]. Duke ditur që janë vorioepirotanë dhe janë të ndjeshëm ndaj çështjeve të tilla, nuk u thashë asgjë që të mos trembeshin. Mendova se ishte më mirë të mos e them. Nuk e dija si do të reagonin” (f.48). Për sistemimin e tre pasagjerëve brenda I.X. Beleri po ashtu zbuloi në kërkimin e tij të faljes: “Filluam të ktheheshim. Hyra në makinën e Anastasoulis sepse kisha ftohtë. Isha ulur mbrapa dhe papritmas një makinë po na ndiqte me dritat e fikur. […]. Ne ndaluam dhe disa njerëz erdhën me armë dhe na drejtuan. […] I.X. e Anastasoulis ishte një SEAT me katër vend të bardhë” (f. 62-63).
Fredi Beleri gjatë gjyqit të parë ndaj MAVI-t (21 shkurt 1997)
Mjafton një krahasim i thjeshtë i këtyre faljeve dhe deklaratave me rrëfimin e “Fanisit” për të identifikuar këtë të fundit pa më të voglin dyshim: “Fanisi”, i vetmi nga tre pasagjerët e I.X-it të kontestuar. që ishte ulur në sediljen e pasme, nuk është askush tjetër veçse eurodeputeti aktual i N.D-së, Fredi Beleri.
Një histori që shkon rrotull e rrotull
Vitet kaluan. MAVI hyri gjithashtu në histori – me fansat e vet në zonën e së Djathtës së Largët veriore dhe vendase dhe mitologjizimin pasues, siç tregoi rasti i Konstantinos Katsifas në 2018. Beleri studioi në vitet 2000 në Panteio si bursë i Ministrisë së Jashtme greke dhe në vitin 2014, njëzet vjet pas Peshkëpisë, u vendos në Himarë si biznesmen në fushën e turizmit. Në vitin 2015, ai kandidoi për kryetar bashkie me KEAD, me mbështetje ndërpartiake nga Greqia, duke marrë vetëm 27.3% dhe duke humbur ndaj kryetarit tashmë socialist, bashkatdhetarit të tij Jorgo Goros. Në vitin 2019, autoritetet shqiptare e ndaluan rikandidimin e tij duke përmendur disa dënime të mëparshme gjyqësore të tij (Baltsiotis, op. f. 228-30). Në dhjetor 2022, ai mirëpriti me ceremoni Kyriakos Mitsotakis si kreun lokal të “Omonoia” dhe në 2023 u zgjodh me ceremoni kryetar bashkie me mbështetjen jo vetëm të KEAD-it, por edhe të Partisë Demokratike të ekstremit të djathtë (nacionaliste dhe antihelene). Sali Berisha, kryeministër i Shqipërisë në kohën e aksionit të armatosur të MAVI. Megjithatë, siç dihet, zgjedhja e tij u anulua dhe u burgos për disa muaj me akuzën (tepër problematike) të blerjes së votës. Shteti i thellë shqiptar padyshim që nuk kishte absolutisht dëshirë të harronte atë që homologu i tij grek (dhe mediat këtu) bën që nuk e mbajnë mend.
Qëndrimi i Belerit në burgjet shqiptare na pengoi të nxjerrim të dhënat e mësipërme gjatë periudhës së fundit parazgjedhore. Veç kësaj, do të ishte mjaft naive të besohej se votuesit e Nea Demokracia, që më në fund e dërgoi në Parlamentin Europian, do të ndikohej negativisht nga një hedhje e vjetër e granatës, dhe me kaq pa gjak, kundër “armikut të brendshëm” socialist.
Për një ironi djallëzore të fatit, fitues i zgjedhjeve të përsëritura bashkiake të gushtit të kaluar në Himarë, me 58,6% kundër kandidatit të ri të përbashkët të pakicës dhe të djathtës shqiptare (“Omonoia” – Partia Demokratike), doli kandidati i socialistëve, Vangjel Tavo. “Tradhtari”, thënë ndryshe, që sipas “Fanit” ishte objektivi kryesor i atij sulmi me bombë nga MAVI njëzet e tre vjet më parë në Peristeri.
Fredi Beleri i burgosur në Janinë (23 shkurt 1995), pas arrestimit në kufirin greko-shqiptar
Fredi Beleri gjatë gjyqit të parë ndaj MAVI-t (21 shkurt 1997)
