Samiti i fundit i NATO-s theksoi faktin se Shtetet e Bashkuara dhe Europa po përpiqen të gjejnë një formulë për ta mbajtur të fortë lidhjen Euro-Atlantike në një kohë transformimi global.
Vesko Garceviç
Koncerti mbaroi, muzikantët nuk ishin aq melodiozë dhe të akorduar si më parë, por shfaqja vazhdon. Kjo mund të jetë një përmbledhje e takimit të fundit të NATO-s.
Ishte një nga ngjarjet më intriguese dhe provokuese të NATO-s ndonjëherë. Shumë prej tyre do t’ia atribuojnë këtë atmosferë të tendosur të takimit të Brukselit presidentit amerikan Donald Trump.
Ndryshe nga pjesëmarrja e tij e parë në takimet e NATO-s, këtë herë ai ishte figura qendrore – gjë që padyshim ishte muzikë për veshët e tij.
Më e rëndësishmja, Trump vuri çështjen e shpenzimeve të mbrojtjes në krye të të gjitha diskutimeve, duke vënë në dyshim solidaritetin e aleatëve europianë të Amerikës dhe rolin e tyre në aleancë.
Si pjesëmarrësit ashtu edhe ekspertët mbetën me ndjenja të përziera. Komentet variuan nga parashikimet pesimiste, si ajo e Robert Kaganit në Washinton Post, e deri te komentet “e zakonshme të biznesit” të zyrtarëve të lartë të NATO-s.
Sipas Kagan, çështjet brenda NATO-s janë shumë në rregull, edhe pse “qeniet njerëzore shpesh zgjedhin vetë-mashtrimin mbi realitetin e dhimbshëm dhe kështu në ditët dhe javët e ardhshme do të dëgjojmë risigurime se aleanca e NATO-s është në gjendje të mirë”.
Ata që morën pjesë në samit morën pikëpamje të ndryshme për atë që ndodhi në Bruksel.
Presidenti francez Emmanuel Macron u citua të thoshte: “Lexova një mesazh me 140 shkronja, por debatet morën një ton ndryshe. Ato ishin të sinqerta, por nuk u ngrit gishti kundër askujt apo mungesë respekti”.
Sipas deklaratave nga ish-kolegët e mi, presidenti Trump, as në takimet apo debatet bilaterale, nuk kërcënoi t’i nxirrte Shtetet e Bashkuara nga NATO-ja.
Deklaratat e tyre duket se konfirmojnë parashikimin e Kaganit, se zyrtarët e NATO-s po përpiqen të na risigurojnë se në Aleancë është çdo gjë në rregull.
A ka probleme Aleanca? Për çfarë është? A është diçka e vjetër? A jetojnë aleatët europianë në kurriz të Shteteve të Bashkuara?
Asnjë nga këto pyetje s’është e re. Ato kanë qenë temë debatesh intensive, larg syrit të publikut, në aleancë për vite me radhë.
Gjatë rrugës së tij në Europë, presidenti Trump u shpreh se Shtetet e Bashkuara paguajnë pjesën më të madhe të buxhetit të NATO-s, duke paguar midis 70 dhe 90 për qind të tij, në varësi të mënyrës si e përllogarit.
Por kjo nuk është një çështje e re dhe Trump nuk është i pari që e përmend këtë për të detyruar europianët që të rrisin shpenzimet e tyre të mbrojtjes.
Në fjalimin e fundit të politikës së tij mbi të ardhmen e NATO-s, në qershor 2011, ish-sekretari i mbrojtjes i SHBA Robert Gates gjithashtu u bëri thirrje aleatëve europianë të shpenzojnë më shumë për mbrojtjen.
Nuk është sekret as se NATO nuk ishte një përparësi për presidentin amerikan Barak Obama. Ai nuk ishte as mbështetës i një politike të NATO-s me dyer të hapura. Në raste të ndryshme, Obama i paralajmëroi partnerët e tij në Europë se nuk ekzistonte një gjë e tillë si një “rrugë e lirë”.
Ndërkohë, është e vërtetë se buxheti ushtarak amerikan është shumë më i lartë se ai i ndonjë tjetri në familjen e NATO-s.
Shpenzimet totale të mbrojtjes të të gjithë anëtarëve të NATO-s në vitin 2017 ishin rreth 957 miliardë dollarë amerikanë. Pjesa e SHBA-së për këtë total ishte rreth 686 miliardë dollarë amerikanë, që është rreth 72 për qind e shpenzimeve totale.
Mbretëria e Bashkuar vinte e dyta me 5.8 për qind, e ndjekur nga Franca dhe Gjermania me 4.8 për qind.
Nuk duhet harruar se, në dekadat e para të NATO-s, pjesa europiane e shpenzimeve totale ishte më shumë se 50 për qind. Prandaj, është e qartë se Shtetet e Bashkuara, me kalimin e kohës, po paguajnë më shumë për sigurinë dhe paqen në Europë.
Megjithatë, përllogaritja nuk është aq e thjeshtë sa duket. SHBA-të shpenzojnë më shumë në mbrojtje sesa vendet europiane, por i gjithë buxheti ushtarak amerikan nuk shkon për NATO-n. Si një fuqi globale, shpenzimet ushtarake të SHBA-së ia kalojnë NATO-s dhe operacioneve të saj.
Pamja duket ndryshe nëse merret parasysh financimi i drejtpërdrejtë i NATO-s. Përsëri, SHBA-ja kryeson me 22 për qind, e ndjekur nga Gjermania me 15 për qind dhe Franca dhe Britania e Madhe me 10 për qind. Megjithatë, nga kjo perspektivë, SHBA-ja vështirë se paguan “pjesën më të madhe” siç pohoi presidenti Trump.
Solidariteti i shteteve anëtare të NATO-s është testuar shumë herë më parë. Këtë herë, po vihet në pikëpyetje nga presidenti i shtetit më të rëndësishëm të NATO-s. Kjo është e paprecedentë në historinë e aleancës.
Megjithatë, realiteti është se SHBA-ja tani është më e angazhuar ushtarakisht në Europë sesa ishte vetëm disa vjet më parë. Duke u bazuar në vendimin e vitit 2016 të Aleancës për vendosjen e grupeve luftarake në krahun e saj lindor, përballë Rusisë, kjo kërkon më shumë angazhim në Europë.
Përbërja e katër grupeve luftarake shumëkombëshe, që arrin në 4,500 trupa, të vendosura në vendet baltike dhe në Poloni, tregon se si solidariteti ende funksionon në praktikë.
Kanadaja kryeson grupin e betejës në Letoni, me kontribute nga Shqipëria, Italia, Polonia, Sllovenia, Spanja dhe Mali i Zi për t’u bashkuar me grupin në muajt e ardhshëm.
Gjermania kryeson grupin e betejës në Lituani, me kontribute nga Belgjika, Luksemburgu, Holanda dhe Norvegjia. Britania udhëheq grupin e betejës në Estoni, me kontribute nga Franca. SHBA-ja udhëheq grupin e betejës në Poloni, me kontribute nga Rumania dhe Britania e Madhe.
Llojet e reja të sfidave të sigurisë kërkojnë mirëkuptim më të mirë dhe bashkëpunim më intensiv midis partnerëve europianë dhe SHBA-së.
SHBA ka një arsye me baza të mira për të kërkuar që Europa të rrisë shpenzimet e saj të mbrojtjes dhe të bëhet më e ndërlidhur dhe të marrë përgjegjësinë e plotë për sigurinë europiane. NATO e ka bërë të mundur BE-në. Ajo krijoi një mjedis të sigurt në Europën e pasluftës në të cilën mund të bëhej integrimi.
Nga ana tjetër, aleatët europianë të Amerikës gëzojnë mbrojtjen e plotë nga NATO-ja dhe nuk kanë shpenzuar mjaftueshëm për mbrojtjen. Ata gjithashtu kanë vështirësi të tjera për të kapërcyer kur vjen puna për t’i bërë efikase sistemet e tyre të sigurisë. Kriza në Ukrainë dhe kriza e emigracionit treguan se sa e vështirë është ende për shtetet anëtare të BE-së të formulojnë një përgjigje të përbashkët dhe efektive për të djegur çështjet e sigurisë në Europë.
Megjithatë, europianët kanë një argument të fortë kundër një qasjeje aktuale amerikane ndaj çështjeve europiane që mund të kenë efekte të qëndrueshme dhe dëmtuese ndaj interesave amerikane dhe europiane.
Të gjitha këto bëhen me rëndësi të veçantë teksa afrohemi me takimin historik SHBA-Rusisë.
Asgjë nuk i shërben interesave të Rusisë më mirë se mosbindja brenda NATO-s dhe BE-së. Moska nuk do të heqë dorë nga strategjia e suksesshme e provuar e shfrytëzimit të divergjencave midis aleatëve perëndimorë të Amerikës, duke zgjeruar boshllëqet ekzistuese dhe duke nxitur mosmarrëveshje të mëtejshme.
Ndërhyrja e fundit e diplomatëve rusë në proceset politike në Greqi, duke inkurajuar tubime kundër marrëveshjes me Maqedoninë dhe duke ofruar ryshfet ndaj kundërshtarëve të marrëveshjes, siguron provë të re të strategjisë së Moskës.
Pyetja për sot nuk është, siç mendonin disa para samitit të Brukselit: a mundet NATO-ja t’i mbijetojë Trumpit?
Po, mundet. Pyetja është: a munden SHBA-ja dhe Europa të gjejnë një formulë për të mbajtur lidhjen euro-atlantike të fortë në një kohë transformimi global? Unë shpresoj se do të mund t’i përgjigjemi me “po” edhe kësaj.
