Është më pak se një orë nga Italia, na mirëpresin si Zotin, kushton shumë pak. Dhe bashkon kulturën, historinë dhe plazhet qe të lënë pa frymë dhe që janë ende të paprekura. Megjithatë e shpërfillim për një paragjykim të vjetër, që ky reportazh i gjatë përpiqet ta çmontojë, duke dëshmuar se përkundrazi “kushërinjtë tanë” kanë gjetur një model të bashkëjetesës fetare nga e cila duhet të mësojmë.
Kështu shkruan Riccardo Luna, në një artikull të botuar në agjencinë e lajmeve italiane “Agi Idee”.
“Jam dashuruar me Shqipërinë. Dhe nëse e ndiej urgjencën për të shkruar është sepse mendoj se po ndodh diçka e rëndësishme, diçka që na prek të gjithëve dhe kjo mund të jetë edhe përgjigja konkrete për një nga dilemat e mëdha të kohës sonë. Por, kjo është vetëm një shpresë. Dhe shpresat duhet të trajtohen me kujdes, prandaj do të flasim më vonë. Në fund.
Por, siguria që kam, që besoj se e kam, pasi kam kaluar aty një javë intensive, duke përshkuar vendin me makinë dhe në këmbë, duke ecur si një i çmendur, sikur do të haja çdo vështrim, çdo paraqitje, mrekullitë e mahnitshme, thashë me vete se turizmi në Shqipëri është një xhevahir i rrallë, vërtet shumë i rrallë për një arsye themelore: është ende i paprekur.
Pavarësisht një bukurie të padiskutueshme, Shqipëria ka mbetur mrekullisht jashtë turizmit masiv dhe sidomos nga vetja jonë, që ne gjithashtu kemi fluturime të drejtpërdrejta ditore të tre linjave ajrore nga një duzinë qytetesh që na çojnë atje në më pak se një orë dhe që nga Puglia dhe Marche kemi anije me kosto të ulët për të arritur atje shumë rehatshëm bashkë me makinën.
Megjithatë, thashë, nëse shkon në një agjenci udhëtimi dhe pyet për Shqipërinë, ata të shikojnë ty të habitur, çfarë i ndodhi këtij? Ata ju pyesin nëse duhet të shkoni atje për punë ose për ndonjë ndëshkim hyjnor, kush e di se çfarë ka bërë gabim?, ju e lexoni atë në sytë e tyre kur ata thonë jo, nuk kanë edhe një broshurë, një paketë, një gjithëpërfshirëse. Më mirë! Kjo do të thotë se është koha e përkryer për të shkuar atje, sepse, më besoni, pas pesë vitesh më së shumti ata të gjithë duan të shkojnë atje.
Ata që sot shkojnë në Formentera, do t’i takoni në Dhërmi dhe Porto Palermo, ku ende nuk e dinë çfarë është spritz, por perëndimet e diellit mbi detin ngjyrë jeshil, janë të përsosur dhe prekës; mbrëmja e gushtit do të jetë sinonim i Valona, e njohur këtu si Vlora dhe Saranda, perla më e ndritshme e rivierës së tyre të gjatë; turistët e mirëpritur këto ditë shëtisin në luginën e tempujve të Agrigento ose në Pompei, do të zbulojnë ashtu siç bëri Ciceroni, sa i bukur është Butrinti, por edhe Apollonia ka sharmin e saj siç e dinte Ottaviano, që studionte atje para se të bëhej Augusto; dhe eleganca radikale e Capalbio pontifikohet në mesin e shtigjeve të pjerrëta të gurëve të zinj dhe të bardhë të Gjirokastrës, që ka mbetur e paprekur që nga koha e Perandorisë Osmane dhe ku në bare të shërbejnë kafe një uiski me akull ndërsa altoparlantët alternojnë një listë me këngë të një Italie që nuk ekziston më, por që kurrë nuk ka ikur me të vërtetë: Ricchi dhe Poveri, Rino Gaetano, Lucio Dalla.
Dhe kështu pas njëfarë kohe që dëgjoni këngë të caktuara, ju e gjeni veten duke menduar frazat budallaqe si: do të jetë për shkak se unë të dua që qielli është gjithmonë më blu? Dhe për të bërë një konsideratë të papritur, në asnjë vend të botës, unë jam gati për të vënë bast, ne italianët nuk mirëpritemi me kaq shumë konsideratë, admirim, dashuri nganjëherë, sikur shqiptarët ishin “kushërinjtë tanë” jo grupi muzikor – prej të cilit do të ishte koha të ktheheshim herë pas here duke shembur atë mur të padukshëm dhe sinqerisht të pajustifikuar, që është brenda shumë prej nesh, paragjykimi për të cilin ata do të ishin një popull “i shëmtuar, i pistë dhe i keq”, edhe sikur të ishim në një film western. Epo, ata nuk janë dhe filmi western, nëse ka patur ndonjëherë kuptim, ka mbaruar. Sa më shpejt ta kuptojmë është më mirë.
Ajo që vijon është një lloj reportazhi, shumë personal, paksa sentimental, i ndriçuar nga emocioni i një zbulimi të bërë rastësisht. Një udhëtim i rezervuar papritur, sikur të ishte një ikje, në fakt ajo ishte një ikje, ndoshta të gjitha udhëtimet janë në një lloj kuptim apo jo?.. disa klikime online dy ditë para se të nisesh, vetëm për të rezervuar fluturimin, makinën në aeroport dhe natën e parë në Tiranë, të pabesueshme, kushton vetëm 30 euro për dy netë?, do të jetë një gabim?, kush e di se ku do të na venë të flemë. Shpresojmë mirë. Eja, le të shkojmë. Le të ikim.
Dita e parë, Tirana natën.
Tirana duket si seti i filmave të viteve ’50. Me tela elektrike që kalojnë nga një kat në tjetrin dhe pastaj nga një ndërtesë në tjetrën dhe nga një rrugë në tjetrën dhe nganjëherë ata futen në vrima në mure, të tjerët kryqëzohen në ajër, sikur janë për të nderur rrobat. Nuk po them se është e gjitha kështu, ka zona mjaft elegante të banimit, është qendra historike me vlera, por Tirana është gjithashtu e tillë. Ekziston një energji në ajër që ka shije të së ardhmes, të rindërtimit. Punë në progres. Sasia e ndërtesave këtu dhe në të gjithë Shqipërinë, tregon se së shpejti çdo gjë do të jetë ndryshe.
Dhe mendon; Është më mirë që të bësh një fotografi , sepse herën tjetër këtë imazh nuk do ta gjesh. Do të përfundojë e gjitha e varrosur nga çimentoja? Nuk besoj, plani rregullues i qytetit, Tirana 2030, e ka fimosur një arkitekt i madh italian, Stefano Boeri, ai i “pyllit vertikal” i Milanos, dy grataçela të mbushura me pemë e bimë, dhe nuk duhet të jetë një rastësi nëse plani shqiptar parashikon, përveç disa shkollave që pasdite do të bëhen shehset e lagjeve, çfarë mrekullie, po tek ne përse jo?; plani parashikon “një pyll orbital” , pra mbjelljen e dy milionë pemëve.
Dy milionë pemë në një qytet të madh sa disa lagje të Romës. Sot e gjithë kjo nuk ka gjurmë sigurisht, plani sapo është nisur, por në thelb Tirana është tashmë një kryeqytet “i projektuar në Itali” pasi që në ’30 ishin arkitektë të tjerë italianë që projektuan rrugët dhe shumë ndërtesa në qendër.
Ne mbërritëm në qytet më vonë se programi, menjëherë pas perëndimit të diellit. Vonesa e avionit u shtua në atë të makinave me qira, një kompani me kosto të ulët që ndërkohë kishte dhënë makinën tonë. Djemtë në agjenci kanë kërkuar falje në mijëra mënyra, duke folur natyrshëm në italisht. Do të zbuloj më vonë se përse njerëzit nën moshën tridhjetë vjeçare flasin mirë italisht dhe ka një arsye dhe nuk është e parëndësishme.
Më tregoi një studente e universitetit në Gjirokastër, në pjesën e fundit të udhëtimit, por është mirë ta themi menjëherë sepse na bën të kuptojmë se si gjërat po ndryshojnë shpejt: tridhjetë vjet më parë, për t’i shpëtuar regjimit, shqiptarët kishin vetëm TV dhe TV ishte TV italiane, ishin mbi të gjitha programet e Mediaset, gjë që i bënin të imagjinonin një vend të pasur dhe të lumtur të mbushur me gra të bukura. Për këtë arsye, kur regjimi ra në vitin 1991, midis prillit dhe gushtit, dy anije tregtare u nisën nga Durrësi me rreth tridhjetë mijë njerëz në bord që ëndërronin për Italinë, sikur të ishte Lamercka, e shkruar pikërisht kështu në filmin e Gianni Amelio. Sot ka internet dhe të rinjtë nuk shikojnë më TV, ata shikojnë Netflix në telefon celular: “Ne shikojmë filma dhe seri televizive në anglisht”, më tha vajza nga Gjirokastra, e cila flet pak italisht. Por përse duhet ta mësojnë italishten, nëse ne jemi të parët që i nënvlerësojmë?
Qyteti është njëzet minuta larg aeroportit, një kompleks modern që daton në vitet ’50, por u rinovua kohët e fundit dhe u ble 100% nga një financiar kinez me bazë në Hong Kong: nuk është rastësi, “Rruga e Mëndafshit” e Kinës së Xi Jinping kalon përmes blerjes së infrastrukturave strategjike europiane nga ku do të kalojë “Made in China’ drejt e tek shtëpitë tona.
Është politika tregtare e këtij mijëvjeçari dhe Shqipëria është padyshim një kryqëzim themelor. Mos më keqkuptoni: aeroporti është ende i vogël për të qenë aeroporti i një kryeqyteti europian, por statistikat thonë se në dhjetë vjet ka trefishuar pasagjerët dhe linjat ajrore e konsiderojnë atë më të mirin në rajonin e Ballkanit. Pra, kur të vendosni, kjo është një kartë e mirë e biznesit. Që nga viti 2002 mori emrin “Nënë Tereza” e Kalkutës, e cila nuk ishte në të vërtetë nga Kalkutta, por nga një familje shqiptare dhe u lind dhe u rrit në një qytet që sot është pjesë e Kosovës së porsalindur që pas një lufte të shkurtër dhe të fundit me Serbinë një shtet autonom, edhe pse nuk njihet nga të gjithë.
Nënë Tereza mbetet një krenari kombëtare shqiptare, që predikonte dashurinë e pakushtëzuar për të tjerët. Një grua që thoshte: “Dita është shumë e shkurtër për të qenë egoist”.
Më pak se shtatë kilometra dhe arrini në Tiranë. Në hotel. Pavarësisht nga çmimi, tridhjetë euro në natë, mbani mend?, hoteli i minutës së fundit është i lezetshëm, i pastër, me një kopsht të vogël dhe një pishinë. Në darkë përfunduam në një vend absurd ku kamerieri kurrë nuk erdhi dhe kur erdhi ai na tha se nuk kishte asgjë, nuk kishte as menu dhe se në qoftë se do të donim vërtet, mund të bënin një peshk të pjekur. Ok, faleminderit, do të jetë për një jetë tjetër. Pastaj shkuam në një restorant meksikan, me dritat e Krishtlindjeve në tavan, një kopje të portretit Mao të Andy Warhol sipër banakut dhe një kornizë me bluzën e kombëtares shqiptares, e mbushur me autografe, që ishte vendosur mbi tavolinën tonë.
Një vend i modës. Kisha 30 vjet që nuk shkoja në një restorant meksikan, duke e bërë këtë në Tiranë më ktheu pamjen që kisha që në kohën e universitetit. Shijova gjithçka jo vetëm nachos: fytyrat, zërat, thekset, erërat, si dhe kalova në mendje të dhënat që kisha lexuar në udhëzuesin e blerë disa orë më parë lidhur me historinë, kulturën, traditat e tyre. Ndjesia e parë, e qartë: shqiptarët janë shumë të mirë dhe flasin italisht më mirë sesa zakonisht ne flasim anglishten.
Pastaj një nevojë: të zbuloni menjëherë Bllokun, që ishte lagja e banimit të hierarkisë gjatë diktaturës së gjatë komuniste, në atë kohë në hartat e qytetit as nuk ishte shënuar, ishte e ndaluar të hyje, kështu që ishte e padobishme të dije sesi ishte, pastaj ra muri në Berlin dhe disa vjet më pas regjimi në Tiranë dhe Blloku u lirua dhe u pushtua dhe u bë qendër e zakonshme e klubeve, dyqaneve dhe bareve. Ajo është në të gjitha hartat tani, një ndalesë e detyruar. E meriton? Po, është e vërtetë se çfarë thonë ata, por, sinqerisht, asgjë e veçantë, ndoshta sepse, është gusht dhe lokalet më të mirë janë zhvendosur në bregdet.
Dita e dytë, nga bunkerët në Durrës
Ne arritëm në Durrës pak pas orës pesë, me diellin ende të lartë dhe një gjumë jo të keq. Vetëm një orë me makinë nga Tirana, por është një qytet i vogël portesh nga të cilat anijet për shembull shkojnë për në Itali. Lodhja që kishim ndjerë u justifikua nga ritmi i furishëm me të cilin e kishim vizituar Tiranën në mëngjes.
Tashmë në ora 7 në Parkun Qendror, më falni po nuk mund ta quaj Central Park si ai i Nju Jorkut: një vrap i ngadaltë, por i gjatë, për një orë, i filluar me dritën e parë të agimit për të ndriçuar ndërtesat, më në fund shikohen ngjyrat, vizatimet e ndritshme që shfaqen papritmas në ndërtesa të caktuara gri që duan të thonë? Ishte herët, por qyteti ishte zgjuar, tavolinat e kafeve të parkut të mbushura kudo edhe pse e diel, çfarë bëjnë të gjithë në bar në këtë orë?
Disa dukej sikur kishin zbritur nga shtëpia me pizhame. Por turma e vërtetë nuk ishte ulur për të folur, ishte atje, si unë, rrugëve të parkut, sidomos të moshuarit, pensionistët, rroba të çdo ngjyre të jetë e mundur, sikur sapo kishin dalë nga një outlet, ishin aty duke bërë vrap.
Me pak fjalë, parku nuk do të jetë Central Park, por është me të vërtetë shumë i bukur dhe i kuruar, rrugët kanë korsinë për të ecur, një për biçikleta; pemët dhe bimët janë të reja, është e qartë se janë aty prej pak kohësh, por do të rriten dhe të bëhen të bukura. Kjo është arsyeja pse ishte e vështirë të ndaloje së vrapuari, sepse nuk do të donit të ndalonit zbulimin, edhe nëse do të bënit gjithçka, për të shkuar rreth liqenit qendror, janë rreth dhjetë kilometra.
Ne u kthyem në hotel me synimin për të parë pjesën tjetër të Tiranës, duke sfiduar 35 gradët dhe lagështirën e ashpër, prandaj qielli në Tiranë është pothuajse gjithnjë me re. Turneu klasik në pjesën e poshtme është i mbyllur në disa qindra metra dhe është emocionuese: Muzeu historik që shkon nga Neoliti deri në ‘900 duke kaluar tek Skënderbeut, heroi kombëtar i cili në fakt quhej Gjergj Kastrioti, bulevardi i bërë nga arkitektët e Musolinit kur menduam se Shqipëria ishte gjëja jonë; dhe pastaj xhamia e madhe dhe kisha ortodokse pranë njëra-tjetrës, një sinjal jo-rastësor; dhe piramidën e rrënuar të ndërtuar nga vajza e diktatorit të tyre të tmerrshëm, Enver Hoxha, ku të rinjtë luajnë dhe rrëshkasin. Por mbi të gjitha ajo që më bëri më shumë përshtypje është mega bunkeri, bunkeri numër dy.
Në Shqipëri ka më shumë se 170,000 bunkerë anti-atomikë, të cilët duke qenë pak më shumë se tre milionë në total, japin idenë e paranojës në të cilën jetonin deri në njëzet vjet më parë.
Bunkeri 1, jo larg qendrës, kishte për qëllim të strehonte Presidentin Hoxha dhe udhëheqjen e tij në 124 dhoma. Në thelb një hotel. Bunkeri 2 është ndërtuar për të akomoduar Ministrin e Brendshëm dhe stafin e tij, përbëhet nga 24 celula të lidhura nga tunele të ngushta, kurrë nuk është përdorur si bunker dhe sot është një muze që tregon tmerrin e shtetit policor shqiptar me spiunë kudo dhe tortura të llojeve të ndryshme.
Prej andej ne shkuam në pazarin e ri, i cili nuk është asgjë e veçantë, por është vendi ideal për të parë jetën e të tjerëve dhe të ndihesh jo turist, por një i huaj, i huaj dhe pa asnjë shqetësim. Ne u dehëm nga era e fortë e duhanit që shitet, si ne që shesim sallatën, shijuam bajamet shqiptare, që na i shërbyen shërbyen gjatë udhëtimit dhe hëngrëm peshq në një restorant të vogël. Ata na sollën kallamarë dhe karkaleca për 45 euro duke përfshirë verën, sallatën greke dhe kafe italiane (kafe italiane mund të gjendet kudo në Shqipëri dhe gjithashtu marka të njohura).
Në orën katër, më në fund u drejtuam në Durrës. Është faza e dytë e një udhëtimi tërësisht të improvizuar ku rregulli është që ju të prenotoni ditë pas dite dhe gjithmonë të udhëtoni. Si? Zakonisht duke përdorur një kombinim të Tripadvisor dhe Booking, por në Durrës kam qenë me fat: në Fiumicino kisha kujtuar se kompania që kishte bërë punime në shtëpi dy vjet më parë ishte e përbërë nga të gjithë shqiptarët. Mbaj mend se kur i takova para se t’u jepja çelësat e shtëpisë, kisha një mendim të gabuar, për të cilin menjëherë u pendova: le të shpresojmë kështu.
Dhe kur u larguan, një muaj më vonë, pata një tjetër: sa njerëz të bukur dhe të mirë ishin. Me pak fjalë, nga Fiumicino thirra shefin e tyre, Jimmy, i thashë se po shkoj dhe ai pa më lënë të mbaroj më tha: nuk mund të shkosh në Durrës, dhëndri im ka hotelin më të mirë në qytet.
Ai quhet Dolce Vita dhe është i mrekullishëm siç u pëlqen shumë njerëzve, me pishinë përballë detit, me bufenë “të gjithë ju mund të hani” dhe diskotekën që bën që fëmijët shqiptarë me pushime me prindërit e tyre të kërcejnë nën tingujt e muzikës. Deti duket si ai i Fregene ose Ostia, i pastër dhe në ngjyrë si jeshile. Por, plazhi është i mrekullueshëm dhe perëndimi në anën e duhur. Dhe kështu, kur dielli pikturon një shirit portokalli është e vështirë t’i rezistosh thirrjes për të notuar dhe për të ndaluar vetëm për të shprehur një dëshirë të fshehtë.
Dita e tretë, Vlora dhe Apollonia
Nëse Durrësi është Ostia, Vlora është Kana. Pak ekzagjerim, por një bregdet kështu të madh dhe të kuruar më kujton vetëm Rivierën Franceze. Një seri rrugësh paralele dhe të përqendruara përgjatë bregdetit të Vlorës dhe një koleksion të pafund të plazheve në pjesën jugore, që është pika ku Adriatiku bëhet Jon. Otranto është më pak se dy orë me motoskaf, në disa ditë Puglia mund të shikohet me sy të lirë.
Në fund të viteve ’90, duart e kontrabandistëve të cigareve filluan nga këtu. Ndoshta filmi western ishte ai. Ndërkohë gjithçka ka ndryshuar. Vlora është një vend turistik mjaft elegant.
Para dhjetë vitesh të paktën Vlora duhet të ketë qenë një kantier detar i Vlorës krahasuar me Tiranën dhe ka një ndryshim thelbësor: ka shumë më tepër turistë të huaj. Nëse në Durrës ishin pothuajse të gjithë shqiptarët me pushime këtu jo. Shumica vijnë nga Europa Lindore: Polonia, Ukraina, Republika Çeke, Sllovakia; dhe këtë vit ata gjithashtu erdhën nga Suedia, Finlanda dhe Norvegjia.
Ne mbërritëm në Vlorë para perëndimit të diellit, i cili është i mahnitshëm në këtë sezon, sepse dielli shkon butë për të pushuar në mes të dy kodrave të një ishulli të vogël të gjirit, Sazan. Nga Durrësi duhen dy orë por ne na u desh më shumë, sepse në një moment devijuam për të zbuluar një nga mrekullitë e vendit: qytetin e lashtë të Apollonisë. Ai qëndronte në një kodër me pamje nga deti nga e cila ngrihet një erë e freskët dhe e thatë që e bën të durueshëm pothuajse 40 gradët.
Apollonia shumë shpejt u bë një kryqëzim themelor i rrugës Egnatia që lidhte Lindjen me Puglian dhe aty u ngrit një Akademi prestigjoze ku studionte Ottaviano i ri kur ai arriti lajmin e vdekjes së Jul Cezarit.
Apollonia është gjithashtu e bukur për ata që shohin rrënojat romake çdo ditë. U zbulua në vitet ’20 nga një arkeolog francez, banimi i të cilit tani është një restorant me një pergolë të mrekullueshme ku turistët gjejnë strehë në leximin dhe meditimin (për të ngrënë një sallatë të pasur, më mirë lokali që është në hyrje). Dhe kur të keni mbaruar të vizitoni rrënojat e lashta, pjesërisht të rindërtuara, ju zbuloni se më e mira është ende duke ardhur.
Pranë daljes gjendet një manastir i mrekullueshëm i shekullit të 13-të me një kishë të vogël ortodokse në qendër me një bukuri mbresëlënëse, në veçanti altari me muret e përbërë nga imazhet e shenjtorëve si faqja e një albumi me fotografi të futbollistëve.
Manastiri është një muze që paraqet sasinë e konsiderueshme të thesareve pak a shumë të rëndësishme që gjenden në Apolloni. Disa gjëra më kanë bërë përshtypje. Një përkrenare maqedonase, një mburojë bronzi që më kujtoi luftën e Trojës dhe një statujë mermeri shumë e këndshme e një ligjvënësi që qëndronte me këmbët e tij të kryqëzuara që nuk e kam parë në ndonjë statujë. Duket sikur do të thotë: të shohim çfarë historie do të tregosh këtë herë….
Dhe pastaj vazot. Qindra vazo të zbukuruara me dekore. Më e bukura ishte rindërtuar pjesë pjesë. I numërova të paktën pesëdhjetë fragmente. Imagjinova arkeologun që i ka mbledhur me durim një nga një dhe kërkimin e vendit të saktë të secilit me një dashuri të pafundme.
Dita e katërt, në jug të Sarandës
Pasi keni lënë pas Vlorën, ju vendoseni në autostradë ku restorantet, baret dhe piceritë, ju premtojnë në çdo metër zhytjeje të paharrueshme, pas Orikumit, i cili ishte një bazë detare e vlerësuar nga osmanët deri te sovjetikët që kanë harruar këtu një nëndetëse nga koha e Luftës së Ftohtë, pas Orikumit fillon të ngrihesh dhe ndryshon gjithçka.
Kaloni nëpër pyje të dendura dhe të freskëta në kthesa të thata që ju detyrojnë të përdorni ingranazhe të ulëta dhe të bëni një zhurmë të madhe në atë heshtje të paharrueshme. Ky është ndoshta parku më i madh i Shqipërisë, arrin mbi 1 mijë metra dhe nuk ka një kthesë pa një banak ku fshtarët shesin kavanoza me mjaltë rigon, çaj, etj. Ky vend quhet “Qafa e Llogarasë”.
Pasi lëmë mbrapa, Llogaranë, rruga zbret dhe duket sikur fluturon, ndërsa poshtë të shfaqen një sërë plazhesh të bukura, deti i gjelbër, i kaltër, blu e errët dhe i qartë, transparent edhe nga larg.
Megjithatë, në këto peizazhe marsiane ka bizhuteri autentike, si Dhërmiu, ku ka dy hotele në plazh, një klub i quajtur Yacht Club dhe më pas plazhet më të bukura të jetës suaj. Këtu ju mund të hani peshk, ndërsa deejay ju çon përsëri në kohë me një përmbledhje vallëzimi të viteve ’80-të. Mbrëmë një deejay më shpëtoi jetën.
Nga atje Saranda është një hap larg. Ajo konsiderohet perla e Shqipërisë, qëndron para ishullit grek të Korfuzit, nga ku anijet e shpejta vazhdojnë të përpiqen të përjetojnë emocionet për t’u larë në “Shqipërinë misterioze”.
Dita e pestë, rikthimi i Butrintit dhe Gjirokastra
Kur mendoni se Shqipëria ju ka dhënë gjithçka për bukurinë dhe ngrohtësinë, arrini në Butrint dhe e kuptoni se nuk keni kuptuar asgjë. Ju nuk erdhët këtu për historinë e Tiranës ose të detit të Sarandës, ju erdhët të zhyteni në këtë qytet të lashtë grek pastaj romak bizantin, venecian dhe më në fund osman, dhe më pas u varros dhe u rizbulua nga një arkitekt italian Luigi Ugolini në ’30. Butrinti, pasuri e njerëzimit, është një xhevahir që i merr frymën tuaj edhe atyre që kanë patur fatin e mirë që të lindin në mes të historisë. Humbni veten në teatrin dhe mozaikët e baptiserit të shekullit të VI pas Krishtit. Humbni veten dhe nuk do të dëshironi të ktheheni më.
Në fakt duhej të ktheheshim. Në rrugën drejt Gjirokastrës, që është një tjetër vend i UNESCO-s, ndaluam të admirojmë një nga atraksionet më të kërkuara turistike, Syri i Kaltër. Personat më të guximshëm zhyten në të. Kishte disa italianë, sidomos të rinj. “Ne donim të ndjejmë ndjenjën për të qenë jashtë vendit me dy para”, tha një romak i cili kishte ardhur me Pandinën me traget nga Durrësi dhe kishte për qëllim kthimin në Patras, Greqi.
Në orën tetë të mbrëmjes, menjëherë pas perëndimit të diellit, ishim tashmë në Gjirokastër. Ne fjetëm në një shtëpi të vjetër osmane, hëngrëm mish të pjekur në skarë në një verandë dhe pimë verë të kuqe “të bërë në fshat” dhe pastaj shijuam atë peizazh unik./ATSH/
