Qeveria emetoi së fundmi Eurobondin e tretë në historinë e Shqipërisë në tregjet e kapitalit. Norma e interesit prej 3.55% dhe afati i maturimit 7-vjeçar u konsideruan si sukses. Por entuziazmi për këtë hap sigurisht që duhet të ishte në doza më të moderuara, duke mos ia veshur “petkun” e suksesit vetëm reformave të qeverisë kur, në të vërtetë, ekspertët vlerësojnë se të njëjtën rëndësi ka pasur likuiditeti me tepricë në tregje. Rezultati që sot ka Shqipëria është i ndarë mes fatit, pra situatës në tregje dhe meritës së reformave dhe energjia e qeverisë që është përqendruar në “regjistrimin” e kësaj arritje në listën e saj duhet të kishte shkuar për të bërë pak më shumë transparencë, se ku do të shpenzohen paratë që përfshihen në togfjalëshin “mbështetje buxhetore” në vlerën 300 milionë euro.
Shkruan Nertila Maho
“Tregjet u përgjigjën qartë. 4 vjet më parë, Shqipëria paguante 5.75% bond 5-vjeçar, për të kompensuar ata që investonin paratë tek ky vend. Sot paguajmë 3.5% bond 7-vjeçar. Shqipëria shihet si një investim i sigurt e premtues falë reformave transformuese. Ka ende shumë për të bërë”, do të shprehej kreu i qeverisë Edi Rama në të njëjtën ditë të mbylljes së transaksionit.
Ministri i Financave dhe Ekonomisë, Arben Ahmetaj, do të përsëriste pak a shumë të njëjtën gjë në lidhje me Eurobondin. “Tregjet testuan ekonominë shqiptare dhe reformat. Reformat e guximshme dhe të domosdoshme janë duke na shpërblyer. Shqipëria bëhet një vend normal, ku mund të investohet pa frikë dhe në periudhë afatgjatë”, tha ministri.
Por ekspertët pohojnë se faktorë të tjerë që e ndikuan në këtë rezultat ishin likuiditeti me tepricë në tregjet e kapitalit, normat e ulëta të interesit që vazhdojnë prej disa kohësh tashmë apo edhe elemente të tjera teknike që lidhen me shumën e emetuar.
Nga ana tjetër, debati që duhet të ishte qendërzuar tek transparenca se çfarë nënkuptohet me mbështetje buxhetore me 300 milionë euro ka kaluar në një “grindje” rrjetesh sociale mes palëve politike. Ekspertët në treg sot ndajnë një mendim se emetimi i Eurobondit të tretë me një interes të leverdishëm është shumë pozitiv për Shqipërinë, por kjo nuk është meritë vetëm e reformave dhe qeverisë.
Shqipëria, më mirë se vetja, por jo më mirë se fqinjët në tregjet e kapitalit
Në vitin 2010, kur Shqipëria shënoi daljen e saj të parë në tregjet e kapitalit për të marrë një Eurobond me vlerë 300 milionë euro, arriti të siguronte një interes në kupon fiks prej 7.5% dhe një afat maturimi 5-vjeçar. Sigurisht ky është një interes i lartë nëse e shohim në raport me sot, por për të qenë realistë duhet të sjellim në vëmendje që në atë kohë, Shqipëria testoi veten për herë të parë në këto ujëra, ndërkohë që situata e përgjithshme nuk ishte e favorshme. Jemi pothuajse në vitet kur kriza ekonomike ishte ende evidente dhe tregjet e kapitalit ishin ndikuar në mënyrë direkte.
Dalja e dytë e Shqipërisë ishte më 5 nëntor 2015 për 300 milionë euro. Kuponi fiks i siguruar në këtë dalje ishte 5.75% me 5 vjet maturim. Sigurisht dalja e dytë është përkthyer në një interes më të ulët. Dhe së fundmi, dalja në 2018 mban interesin më të ulët historik të arritur nga Shqipëria në tregjet e kapitalit. Në raport me veten jemi përmirësuar dhe dukshëm madje. Po në raport me fqinjët? Maqedonia, e cila është marrë gjatë këtyre ditëve si etalon krahasimi nga opozita dhe përgënjeshtrimi nga qeveria në fakt është vendi që ka tipologji ekonomike të ngjashme me ne, por parametra makroekonomikë shumë më të favorshëm.
Pikërisht në këtë vend, këta tregues janë materializuar në një interes më të mirë për eurobondin që emetoi këtë vit. Kuponi fiks i saj ishte 2.75% ndërsa në tregun sekondar, ditëve të fundit, obligacioni i eurobondit të Maqedonisë është tregtuar në rreth 3% çka tregon se është ky interesi që perceptohet për atë si vend. Maqedonia ka edhe një avantazh tjetër në raport me Shqipërinë. Ka notuar në këto ujëra shumë më herët dhe shumë më shpesh. Viti 2018 shënoi daljen e saj të shtatë në tregjet e kapitalit dhe normalisht ka një historik më të gjatë me të cilin investitorët konsultohen përpara se të investojnë. Në afatgjatë, Shqipëria duhet të shtojë daljet e saj në tregjet e kapitalit si një mundësi për të rritur besimin e investitorëve, të paktën në këndvështrimin e ekspertëve.
Si do të përdoren paratë e Eurobondit, s’ka qartësim për 300 milionëshin?
Qeveria deklaroi se do të përdorë 200 milionë euro për shlyerjen e eurobondit të 2015-s, një proces tashmë i ezauruar ndërkohë që 300 milionë eurot e tjera janë përmbledhur shkurt nën zhargonin “mbështetje buxhetore”, por duke mos dhënë ndonjë detaj specifik se çfarë nënkupton kjo. Këshilla e ekspertëve në këtë rast është përdorimi i kujdesshëm i parave, si dhe një transparencë më e madhe për të orientuar tregun. Sinjalet që mund të japë qeveria se ku do të përqendrohet huamarrja do të krijonin një ide më të qartë për fondet e investimeve apo ato të pensioneve se ku duhet t’i bëjnë tashmë investimet e tyre, duke qenë se mund të kemi një rënie të ritmit të huamarrjes së brendshme. Këto dy tregje ende të vogla, por në një tentativë të vazhdueshme për zgjerim, kanë të nevojshme ofrimin e alternativave atraktive për investitorët vendas.
Efekti i eurobondit pritet të japë rënie të interesit në tregun e letrave me vlerë të qeverisë. Pak a shumë, ekspertët presin të njëjtin trend të vitit 2015 kur nga 9.25% që ishte interesi për obligacionet 10-vjeçare arriti në 5.8% në prill dhe korrik 2016, për të rifilluar ringritjen në tetor 2016 dhe të vijonte me trendin në rritje në 2017-n. E njëjta situatë shfaqet edhe tek obligacionet 5-vjeçare kur në shkurt 2015 nis me një 6.65% dhe vijon me të njëjtin trend mbi 6% deri në nëntor 2015 kur u emetua eurobondi i ri. Pas kësaj, interesi për obligacionet 5-vjeçare nis rënien, duke kulmuar në 3.93% në maj 2016 për të nisur ringritjen dhe stabilizimin mbi 5% në vijim.
Flet Blodin Çuçi, administrator i Caesar Investment Advisory Services
“Post-eurobondi, të rritet komunikimi me publikun”
Emetimi i Eurobondit tashmë është një proces i mbyllur dhe fokusi i ri duhet të jetë te transparenca dhe komunikimi që duhet të bëhet me publikun për hapin e radhës. Blodin Çuçi, administrator i Caesar Investment Advisory Services, tha se ashtu sikurse ndodhi në 2015 dhe në fillim të vitit 2016-s, pritet të ketë rënie të normës së interesit te letrat me vlerë të qeverisë si një efekt post-eurobond çka mund t’i bënte më pak atraktive investimet që bëjnë aty fondet e investimit dhe ato të pensioneve.
Për të përgatitur tregun ndaj surprizave dhe për të rritur besimin, Ministria e Financave dhe Ekonomisë duhet të ketë një komunikim të qartë me publikun dhe pse jo duke përçuar edhe sinjale për mënyrën sesi do të procedojë ajo në tregun e brendshëm dhe ku do të emetojë.
Si e gjykoni daljen e fundit të Shqipërisë në tregjet e kapitalit dhe emetimin e eurobondit 500 milionë euro? Përtej konsiderimit të suksesshëm të këtij transaksioni ka pasur një debat për krahasimin me Maqedoninë, e cila doli po këtë vit në treg, por e siguroi më lirë borxhin e saj?
Në radhë të parë, do të doja të theksoja se emetimi i eurobondit 7-vjeçar të qeverisë shqiptare, në terma normash interesi ishte një sukses, sidomos nëse u referohemi kushteve aktuale të tregut dhe ecurisë së treguesve makroekonomikë në krahasim me vendet e rajonit dhe në veçanti me Maqedoninë.
Nëse i referohemi Maqedonisë dhe emetimit të saj të muajit janar, norma e interesit ishte 3% dhe kuponi fiks 2.75%, ndërsa norma e interesit që do të paguajë Shqipëria është 3.55%. Kjo diferencë në normat e interesit prej 0.55% është më se e argumentueshme duke krahasuar parametrat makroekonomikë dhe të performancës së Maqedonisë kundrejt Shqipërisë, ecurisë së reformave buxhetore, etj., që tek e fundit përmblidhen të gjithë bashkë si një panoramë e përgjithshme në renditjet përkatëse që u kanë dhënë këtyre shteteve agjencitë e renditjes. Kujtojmë se Maqedonia me renditje BB- pozicionohet më mirë se Shqipëria ku renditja është B+.
Gjithsesi do të doja të tërhiqja vëmendjen te një karakteristikë historike që ka mbizotëruar në vitet e fundit në tregjet dytësore për sa i përket Eurobondit 5-vjeçar shqiptar dhe atij maqedonas. Nëse do të krahasonim rendimentet e tyre, duke ju referuar Bloomberg, rezulton që Eurobondi shqiptar është tregtuar me një normë interesi (rendiment) më të ulët se ai maqedonas, me një mesatare historike prej 0.38%.
Kjo do të thotë që investitorët në tregjet dytësore kanë preferuar obligacionin shqiptar përkundrejt atij maqedonas. Sigurisht këtu duhet të sqarohet që një pjesë e mirë e kërkesës në Eurobondin shqiptar vjen nga brenda sistemit. Pra institucionet financiare shqiptare preferojnë të blejnë pikërisht Eurobondin shqiptar për arsye rregullatore, likuiditeti dhe sepse tek e fundit, njohin më mirë dinamikat e ekonomisë vendase.
Në këtë këndvështrim, kjo tendencë e vënë re në histori mund të ishte shfrytëzuar drejt një norme ndoshta edhe më të ulët në çastin e emetimit në rastin e Obligacionit Shqiptar.
Ministria e Financave vendosi që të shlyente në mënyrë të menjëhershme 200 milionë euro nga eurobondi i 2015 dhe 300 milionë të tjera janë mbështetje buxhetore. Ju, në këndvështrimin tuaj, shihni ndonjë efekt nga kjo sasi euroje që do të injektohet?
Për sa i përket diferencës prej 300 milionë eurosh, në vijim edhe të deklaratave të Ministrisë së Financave, shuma do të përdoret për mbështetje buxhetore duke bashkërenduar punën me Bankën e Shqipërisë me qëllimin e reduktimit të eksesit të likuiditetit të monedhës europiane në tregun vendas. Duket gjithsesi pasur parasysh se një shtim i tepricës së likuiditetit në treg do të reflektohej edhe te normat e interesit tek ankandet e letrave me vlerë në monedhë lokale.
Ndonëse një pjesë e madhe e fondeve të përfituara nga eurobondi mund të përdoren për të shlyer detyrime që burojnë jashtë vendit, një pjesë e tyre do të përdoren edhe për të reduktuar shumat e ankandeve të ardhshme me një ulje të huamarrjes me qëllim reduktimin e financimit të deficitit me borxh në një moment të dytë.
Kjo do të thotë që Ministria e Financave do të ulë shumat e kërkuara në ankandet në Lek të letrave me vlerë duke bërë zëvendësimin për nevoja buxheti me fondet e përfituara nga Eurobondi. Ndonëse ky është një faktor pozitiv, pasi është bërë një diversifikim i financimit të borxhit ku tashmë janë edhe investitorët ndërkombëtarë që kontribuojnë, mund të sjellë si pasojë një rënie të mëtejshme të normave të interesit për investitorin shqiptar, duke ulur atraktivitetin e ankandeve të letrave me vlerë të qeverisë shqiptare.
Pra kemi dy anët e një medalje, në njërën ulet kosto e shërbimit të borxhit por, nga ana tjetër, duhet pasur parasysh edhe volatiliteti që pritet në rritje te normat e interesit në Lek.
E them këtë nisur nga historiku i efektit te norma e interesit në Lek i përdorimit të fondeve të përfituara nga Eurobondi 5-vjeçar, i emetuar në vitin 2015, ku në fillim të vitit 2016-s u vu re një volatilitet i rritur si pasojë e rënies së normave të interesit në muajt e parë të vitit 2016 dhe pastaj një rritje e tyre në muajt në vijim. Ndaj është e rëndësishme që lëvizje të tilla të shoqërohen me një komunikim paraprak shumë të mirë dhe të detajuar të Ministrisë së Financave me publikun, në ndjekje edhe të tendencave ndërkombëtare të rritje së komunikimit. Kjo politikë komunikimi jam i bindur do t’i shërbente gjithë sistemit.
Komunikimi dhe transparenca
Është e rëndësishme që lëvizje të tilla të shoqërohen me një komunikim paraprak shumë të mirë dhe të detajuar të Ministrisë së Financave me publikun, në ndjekje edhe të tendencave ndërkombëtare të rritjes së komunikimit. Kjo politikë komunikimi jam i bindur do t’i shërbente gjithë sistemit.
Në përgjithësi si është shfaqur situata në tregje gjatë 2018 nga çfarë është përkufizuar?
Në përgjithësi, në tregjet financiare shqiptare, gjatë 2018-s është vënë re një tendencë rënëse e normave të interesit, e cila për mendimin tim ka ardhur kryesisht si rrjedhojë e një likuiditeti të lartë në sistem. Për investitorët lokalë, ky likuiditet i lartë, shoqëruar me një rënie të ofertës si pasojë e uljes së shumave në ankandet e letrave me vlerë të qeverisë dhe pamundësisë së sektorit financiar për t’u drejtuar në alternativa të tjera investimesh në lekë, do të kontribuojë, që në vijim, normat të bien edhe më tej ose të stabilizohen në nivele më të ulëta sesa ato aktualet.
Ka pasur edhe një lloj diskutimi se çfarë lloj bondi i leverdis Shqipërisë në këndvështrimin e monedhës në të cilën emetohet. Ju si e shihni këtë debat?
Unë mendoj që bondi duhet të jetë në të njëjtën monedhë të borxhit për t’i shërbyer pikërisht këtij. Nëse ne marrim strukturën e borxhit dhe detyrimet që ka Ministria e Financave vihet re që ato janë kryesisht në euro. Për mua nuk do të kishte logjikë që Ministria e Financave të dilte në dollarë për shembull, kryesisht për dy arsye.
E para, është se emetimi në euro është një mbrojtje natyrale ndaj rrezikut të kursit të këmbimit kundrejt pagesës së detyrimeve që ka Ministria e Financave, pikërisht në këtë monedhë duke shmangur ekspozimin e panevojshëm. Dhe e dyta, aktualisht normat bazë të interesit në zonën e dollarit janë më të larta sesa normat bazë në Eurozonë, çka bën më të favorshme emetimin në monedhën euro. Për mua nuk do të kishte asnjë dyshim përzgjedhja e monedhës Euro në kushtet e këtyre diferencave mes normave bazë.
Diskutimi do të mund të lindte vetëm nëse kushtet e tregut për Shqipërinë do të ishin të pafavorshme si pasojë e ndonjë krize besimi, siç ndodhi për shembull me Slloveninë në vitet 2012-2013, ku si pasojë e krizës së borxhit sovran në Eurozonë, u detyrua të emetonte në dollarë, edhe pse nevoja për emetim ishte në euro.
Si transaksion nga fillimi i njoftimit te road show e mbyllja si e cilësoni procesin?
Menaxherët udhëheqës të procedurës së transaksionit janë ndër lojtarët më të mëdhenj në tregjet ndërkombëtare me një eksperiencë shumëvjeçare në këto tregje. Në këtë aspekt transaksioni ka qenë brenda të gjithë parametrave dhe standardeve ndërkombëtare. Ndoshta një formulë më e qartë e publikuar paraprakisht që lidhet me alokimet përfundimtare të shumave të fituesve do të kishte rezultuar në të mirë të të gjithë procesit.
Çfarë avantazhi ka kalimi nga 5-vjeçar në 7-vjeçar sa i përket maturimit?
Normalisht sa më i lartë është maturimi në një ambient me norma të ulëta interesi, aq më e vogël është kosto e borxhit për t’u shërbyer gjatë gjithë periudhës. Pra praktikisht, qeveria shqiptare mori sot një borxh, ndaj të cilit do të paguaje interesa në masën 3.55% për 7 vitet e ardhme. Zgjatja e maturimit nga 5 në 7 vite rezulton me një efekt pozitiv shtesë, në një kohë që pritet një tendencë rritëse e normës bazë në vitet në vijim.
Flet Altin Koçi, Drejtor i Divizionit të Riskut, Banka Ndërkombëtare Tregtare
“Interesi i ulët, meritë edhe e likuiditetit në tregje”
Ristrukturimi i borxhit, duke zëvendësuar atë me interes më të lartë, me një tjetër me interes më të ulët, mund të konsiderohet si një hap pozitiv. Në këtë kuptim edhe Eurobondi që Shqipëria ka siguruar në tregjet e kapitalit, sigurisht që mund të konsiderohet si një lëvizje e duhur.
Për Altin Koçin, Drejtor i Divizionit të Riskut pranë Bankës Ndërkombëtare Tregtare, Shqipërinë e ka favorizuar në këtë hap sidomos gjendja e përgjithshme e tregjeve me një likuiditet me tepri. Lidhur me krahasimin me një vend si Maqedonia apo Mali i Zi, ai specifikon se vlerësimet mbeten individuale dhe tipologjitë e disa vendeve sado të përafërta të jenë, paraqesin risqe apo potenciale të ndryshme në sytë e investitorëve.
Eurobondi i fundit i emetuar nga Shqipëria është konsideruar si një sukses nga qeveria shqiptare. Në këndvështrimin tuaj si duhet të konsiderohet kjo dalje e tretë dhe rezultati që morëm nga tregu i kapitalit?
Eurobondi i fundit i emetuar nga qeveria është një lëvizje pozitive. Duhet të kemi parasysh që çdo pagim i bondit aktual, pra zëvendësimi i një borxhi më të shtrenjtë me të tjerët më të lirë është sukses. Nëse u referohemi normave të interesit, eurobondi i ri ka një kupon fiks 3.55%, kurse ai i 2015-s 5.75%, për rrjedhojë, llogaritet teorikisht një kursim prej 2.2%. Praktikisht me këtë bond, qeveria ia ka arritur qëllimit të saj, përfshirë edhe elementin tjetër që lidhet me afatin e maturimit.
Këtë herë kemi një zgjatje të afatit të shlyerjes nga 5-vjeçar në dy herët e kaluara në 7-vjeçar që sigurisht i jep disi frymëmarrje pjesës së borxhit. Është një filozofi e përgjithshme e ristrukturimit të borxhit duke zgjatur maturimin dhe duke zëvendësuar borxhin më të shtrenjtë me atë të lirë dhe këtë e kemi parë edhe te borxhi në lekë. Efekti i eurobondit duhet parë edhe në aspektin tjetër, që qeverisë i ka mundësuar të sigurojë nevojat e saj për financim jashtë, duke mos tërhequr likuiditetin në tregun e brendshëm.
Si duhet lexuar norma e ulët e interesit në kuponin fiks të eurobondit?
Jam i mendimit që suksesi nuk mund të konsiderohet tërësisht meritë e qeverisë shqiptare, por edhe gjendjes shumë të mirë të likuiditetit në tregje. Po të shohim në përgjithësi, tregjet kanë një likuiditet të bollshëm e si rrjedhojë, ka favorizuar emetimin e këtij eurobondi të ri me një normë interesi më të ulët.
Po në raport me Maqedoninë, pse nuk shihemi njëlloj në sytë e investitorëve? Raporti i mbulimit për Eurobondin e këtij vendi ishte 7 herë sa kërkesa dhe kuponi fiks 2.75%.
Duhet të kemi parasysh që vlerësimi për çdo vend është individual dhe në aspektin e zhvillimeve të brendshme, shumë tregues janë të ndryshëm, edhe pse ne jemi dy shtete me disa tipologji të ngjashme. Mendoj se në rastin e Maqedonisë, efektin pozitiv e kanë dhënë politikat qeveritare. Sigurisht ky vend paraqet risk më të ulët në sytë e investitorëve, ndoshta e nxitur kjo edhe nga elemente të tilla, si borxhi publik i tyre në nivelin 40% të Prodhimit të Brendshëm Bruto goxha më i ulët sesa niveli prej 70% i Shqipërisë. Faktorë të tjerë të rëndësishëm janë dhe Investimet e Huaja Direkte ndjeshëm më të larta se ato të Shqipërisë, politika fiskale më të mira për nxitjen e investimeve si dhe një strukturë më e mirë administrimi.
Mali i Zi gjithashtu doli këtë vit në tregje dhe mori interes relativisht më të ulët. Edhe pse është një vend i vogël, në sytë e investitorëve administrohet më mirë dhe ka disa sektorë strategjikë me potenciale të larta zhvillimi, si turizmi, i cili është një kontribuues kryesor në të ardhurat e vendit. Pra kemi të bëjmë me vende fqinje të krahasueshme ekonomikisht me ne, të cilët kanë përfituar norma interesi më të ulëta. Por vlen të theksojmë se diferenca në norma interesi ka ardhur në një ngushtim të vazhdueshëm e ky fenomen konsiderohet pozitiv./Monitor
