Eshtë e drejtë dhe e nevojshme të vihet re mirë se e kanë Levantinët tanë dhe të huajt, fajin që nderimi i të ardhurve nga jashtë kundrejt shqiptarëve është unjur aq poshtë. Se i huaji s’mund veçse të pranojë çmimin që një komb i vë vetes së tij; dhe kur vendësit e Shqipërisë, në gojën e Levantinëve (të cilët janë ata që piqen më tepër me të huajt) e vënë çmimin e tyre më të unjur se një zero, qysh mund të huajt ta vënë më lart…?
Faik Konica
… Ndjenja e thellë dhe e fshehtë e Levantinëve është një besim i fortë se çdo i huaj, i çfarëdo dege a zotësie që në qoftë, makar një çirak bakalli, është më i mirë dhe më i lartë se ata. Shpirti i tyre pëson nga një soj sëmundjeje që Freud-i dhe shkolla e tij e quajnë (një përkthim anglisht të fjalës “an inferiority complex” (kompleks inferioriteti).
Kjo shihet në lehtësinë me të cilën levantinët pranojnë fjalët sharëse që nonjë i huaj pa mend, i vendosur hëpërhë në Shqipëri, u jep shqiptarëve. Për shembëll, le të marrim fjalën inglishte “native” dhe fjalën frëngjishte “indigene”. Këto fjalë inglezët dhe frenqtë i përdorin për popujt e zinj, të verdhë, ose të çdo ngjyre tjatër veç të bardhës. Një afrikani një aziatiku, inglizi nuk i thotë kurr vendës i aksh pjese të Azisë ose të Afrikës, me përbuzjen e një dominatori, një mizori, i thotë vetëm “native”. Gjithashtu, për frengjitë një tunizian një algjerian nuk është tunizian ose algjerian; këta janë të gjithë indigjenë.
Cudia tani me levantinët tanë është se ata jo vetëm e pranojnë dhe e gjejnë të drejtë atë emrin, po ndodh edhe që të përkrahet. Mbeta i ngrirë nga habia, kur dëgjova një ditë në Tiranë një njeri që më thotë inglisht, duke folur për tiranasit, “the natives”, dhe ai vetë duke qenë shqiptar. Gazeta “Shekulli i ri”, që del në Durrës, botonte më 15 shkurtit 1929 një artikull nën titullin: “Shëndetësia e kryeqytetit” ku ndodhen këto fjalë: “Në Tiranë, banuesit indigjenë!”
Ca vjet më parë u themelua me paratë e shqiptarëve një “Tennis Club” në Tiranë dhe u shtrua përpara anëtarëve çështja e të zgjedhurit të një kryetari. Të gjithë levantinët, pa u ndrojtur një minutë, vendosnë që një klub i mirë s’mund kurrë të qeveriset prej indigjenëve, dhe ashtu dhanë zërin e tyre për një kryetar të huaj.
Po për fat të mirë, ka edhe shqiptarë me sedër kombëtare, njerëz me cipë të hollë dhe me kryenaltësi arbërore. Një asish, një djalë prej Tirane, bëri ca vjet më parë një kundratë shumë të fitimshme me të huaj. Kur erdhi koha për të shënuar, shqiptari vuri re se në tekst emri i tij ish përcjellur me përshkrimin “indigjen nga Tirana”. Pa u mejtuar asnjë minutë, tiranasi e grisi kundratën, duke thënë se nuk dëshiron të fitojë dhe duke i porositur të huajit të habitur të shkojë në Afrikë, se atje ka indigjenë dhe atje mund të bëjë punë. Një shembëll i rrallë dhe i bukur. Po të ishin shumë njerëz si ai tiranasi, të huajt e rritur ligsht do t’kuptonin se kombi i Diokletianit, i filosofit Julian, i Justinianit, një komb i cili kish një qytetëri të tij, kur stërgjyshërit e frëngjve dhe të inglizve visheshin me lëkura bualli dhe rronin të futur në shpellat, mund të jetë rënë i çsojësuar, i varfëruar, po nuk është një turmë afrikane.
Eshtë e drejtë dhe e nevojshme të vihet re mirë se e kanë Levantinët tanë dhe të huajt, fajin që nderimi i të ardhurve nga jashtë kundrejt shqiptarëve është unjur aq poshtë. Se i huaji s’mund veçse të pranojë çmimin që një komb i vë vetes së tij; dhe kur vendësit e Shqipërisë, në gojën e Levantinëve (të cilët janë ata që piqen më tepër me të huajt) e vënë çmimin e tyre më të unjur se një zero, qysh mund të huajt ta vënë më lart…? / Nga: “Shqiperia si mu duk”
1929
