Teksa autobusët plot me të burgosur palestinezë bënë udhëtimin e shkurtër nga burgjet izraelite drejt rrënojave të Gazës këtë javë, Hamasi dërgoi një mesazh fitoreje.
“Ne e kemi përmbushur premtimin tonë ndaj të burgosurve tanë të liruar – një besëlidhje për sakrificat dhe luftën e tyre”, tha grupi militant palestinez.
“Çlirimi i të burgosurve nga burgjet e armikut ka qenë gjithmonë dhe do të mbetet në thelb të prioriteteve të tij kombëtare.”
Për izraelitët, autobusët ishin plot me “terroristë”, rreth 4 mijë prej tyre u shkëmbyen gjatë luftës dyvjeçare në Gaza me pothuajse të gjithë 251 pengjet që mbante Hamasi.
Por për palestinezët, grupi militant kishte përmbushur një nga arsyet e ekzistencës së tij – duke çliruar të vetët nga burgjet famëkeqe izraelite.
Shumica e të liruarve nuk janë nxjerrë kurrë në gjyq dhe janë mbajtur në kushte drakoniane gjatë kohës së luftës. Shumë prej tyre ishin thjesht aktorë të vegjël në konfliktin e pazgjidhshëm: të rinj të dënuar për hedhje gurësh ose të arrestuar për postime në mediat sociale.
Por midis këtij shkëmbimi më të fundit janë rreth 250 nga ata që Izraeli i quan “të rëndë” – militantë të thekur të dënuar për vrasjen e civilëve, megjithëse në gjyqe të fshehta ushtarake me një shkallë dënimi prej 99 për qind.
Presioni i përsëritur për të liruar këta të burgosur me vlerë të lartë në këmbim të pengjeve ka qenë një nga dilemat më të vështira etike dhe strategjike me të cilat është përballur Izraeli.
Tregti të tilla – të përshkruara nga një zyrtar izraelit si një “traditë e domosdoshmërisë” – kanë një histori të gjatë unike për shtetin hebre dhe armiqtë e tij.
Edhe para luftës së fundit në Gaza, Izraeli që nga vitet 1980 kishte shkëmbyer të paktën 8,500 të burgosur për më pak se 20 pengje të gjallë, pothuajse të gjithë ushtarë, së bashku me mbetjet e tetë të tjerëve, sipas vlerësimeve të Financial Times.
Kjo ka krijuar një nxitje të çoroditur për militantët – jo vetëm Hamasin – për të rrëmbyer izraelitë, kryesisht ushtarë, për t’i shkëmbyer me të tyret. Kjo ka nxitur një pazar makabër të vlerës njerëzore, me çdo izraelit të rrëmbyer të shkëmbyer për dhjetëra, ndonjëherë qindra, palestinezë të liruar.
Gjithashtu nxit një proces në të cilin disa palestinezë që dalin nga paraburgimi e gjejnë veten shumë më me ndikim sesa kur hynë. Burgjet izraelite janë bërë një terren stërvitjeje i pavetëdijshëm për gjeneratën e ardhshme të udhëheqjes palestineze.
Në burg, militantët nga Hamasi islamist, rivali i tij nacionalist Fatah dhe grupe të tjera palestineze – nga PFLP-ja e majtë deri te Xhihadi Islamik i mbështetur nga Irani – janë të bashkuar: duke u ushqyer me idetë e njëri-tjetrit, duke studiuar dhe duke pritur lirimin e radhës ndërsa reputacioni i tyre rritet jashtë.
Të burgosurit kanë një nofkë për këtë fenomen: Universiteti Hadarim, i emëruar sipas një burgu izraelit me një universitet zyrtar burgu.
Themeluesi i Hamasit, Sheikh Ahmed Yassin, dhe Yahya Sinwar – truri i sulmit të 7 tetorit 2023 që shkaktoi luftën – ishin të diplomuar të këtij sistemi.
“Dikush që sakrifikon për atdheun e tij, bëhet heronjtë tanë”, tha Amani Sarahneh e grupit të avokimit Klubi i të Burgosurve Palestinezë. “Pasi dalin nga burgu, bëhen pjesë e skenës së lidershipit politik.”
Disa të liruar në shkëmbime më parë këtë vit konsiderohen ikona të rezistencës palestineze. Zakaria Zubeidi, një luftëtar i Jeninit i shndërruar në udhëheqës të trupës teatrale, hyri në folklorin palestinez në vitin 2021 për ikjen nga burgu për një arratisje të shkurtër, por me profil të lartë. Hossam Shaheen, një udhëheqës i të rinjve të Fatahut, u bë i famshëm për grevat e urisë.
Në shkëmbimin e deklaratave të kësaj jave, Izraeli refuzoi të lirojë burra të njohur si “më të rëndët e të rëndëve”, siç janë udhëheqësi i Fatahut, Marwan Barghouti – të cilin mbështetësit e përshkruajnë si një Nelson Mandela palestinez – dhe Ahmed Sa’dat, udhëheqësi i Frontit Popullor Marksist-Leninist për Çlirimin e Palestinës, i cili u burgos për vrasjen në vitin 2001 të një ministri të kabinetit izraelit i cili kishte kërcënuar të spastronte etnikisht palestinezët.
Por izraelitët kanë liruar burra, shërbimet e tyre të sigurisë kanë shpenzuar burime të konsiderueshme për t’i gjurmuar dhe arrestuar.
Këta janë burra si Abdel Nasser Issa, i kapur në vitin 1995 në moshën 27 vjeç dhe i akuzuar për organizimin e shpërthimeve në autobusë, pasi agjencia izraelite e sigurisë Shin Bet ndoqi gjurmët e tij nga Damasku në Gaza dhe në një apartament të vogël në Nablus në Bregun Perëndimor të pushtuar.
Issa u përshkrua si themelues i krahut ushtarak të Hamasit në Bregun Perëndimor – të njëjtat Brigada al-Qassam që Izraeli ka luftuar në Gaza – dhe gjykatat ushtarake i dhanë dy dënime me burgim të përjetshëm, plus shtatë vjet të tjera.
Por këtë shkurt, tre dekada më vonë, një Issa i dobët, 57-vjeçar, doli nga një burg izraelit gjatë një armëpushimi. Si militant, Issa kishte jetuar në hije, por në burg legjenda e tij u rrit, e nxitur nga historia se Issa i ri i rezistoi torturave izraelite mjaftueshëm gjatë për të ndihmuar një nga dishepujt e tij të përfundonte një mision të fundit vetëvrasës.
Hamasi e ka bërë atë një simbol publik të rezistencës palestineze. Ai shihet gjithashtu si një kandidat për udhëheqje. Për Izraelin, Issa tani përbën një rrezik të madh, një militant me përvojë i transformuar nga burgu në një emër që frymëzon rekrutë potencialë.
“Mbajeni nën vëzhgim këtë djalë,” tha një ish-zyrtar i lartë i Shin Bet i përfshirë në kapjen e tij fillestare. “Do ta bëjmë. Ai ishte i rrezikshëm atëherë. Ai është i rrezikshëm edhe tani.”
Për momentin, Issa po mban një profil të ulët, tha një zyrtar i Lindjes së Mesme në dijeni të lëvizjeve të tij. Duke folur për FT nga Kajro pas lirimit të tij, Issa e quajti kohën e tij në burg “një përvojë shumë interesante dhe pasuruese”.
“Takova kaq shumë udhëheqës të ndryshëm, nga kaq shumë spektra të ndryshme të jetës politike palestineze – e djathta, e majta, islamistët dhe nacionalistët,” tha ai.
Ai foli në mënyrën e qetë dhe të paqartë të zyrtarëve të tjerë të Hamasit, duke cituar ligjin ndërkombëtar dhe rezolutat e OKB-së, por duke refuzuar të diskutonte rolin e tij në vrasjen e civilëve izraelitë.
Ai mohoi të paraqiste ndonjë rrezik për izraelitët ose hebrenjtë, por pranoi se idetë e tij ishin një kërcënim për sionizmin.
“Ndoshta unë, si palestinezët e tjerë, konsiderohem i rrezikshëm vetëm sepse ekzistojmë,” tha ai. “Ndoshta jam një dhimbje koke për ta sepse flas për rezistencën ndaj pushtimit.”
Izraeli beson se, megjithëse ditët e tij të luftimit kanë mbaruar, Issa mbetet një kërcënim nga jashtë shtetit, ku ai mund të ndihmojë Hamasin me mbledhjen e fondeve dhe me rrjetet që trajnojnë dhe armatosin militantët në Liban, Siri dhe gjetkë, tha ish-zyrtari i lartë i Shin Bet.
Nëse Issa do të përparonte drejt lidershipit, ai do të përsëriste një model dekadash. Në një shkëmbim të vitit 1985 të njohur si marrëveshja e Xhibrilit, tre ushtarë izraelitë u shkëmbyen për 1,150 palestinezë – përfshirë Yassin i cili vazhdoi dhe bashkëthemeloi Hamasin.
Në vitin 2004, Izraeli liroi 450 të burgosur, kryesisht libanezë, në këmbim të një biznesmeni izraelit të rrëmbyer nga grupi militant Hezbollah dhe trupave të tre ushtarëve.
Vite më vonë, shefi në largim i Mossadit, Meir Dagan, tha se ata që u liruan vranë të paktën 231 izraelitë.
Shkëmbimi që i ka përndjekur më shumë shërbimet e sigurisë së Izraelit ishte lirimi i Sinwar në vitin 2011, i cili u burgos për vrasjen e palestinezëve që ai dyshonte se ishin informatorë izraelitë.
I liruar së bashku me më shumë se 1,000 palestinezë për një ushtar të vetëm izraelit, Gilad Shalit, Sinwar u ngjit në radhët e Hamasit për t’u bërë kreu i tij në Gaza. Ai përfundimisht orkestroi sulmin e Hamasit më 7 tetor 2023, në të cilin zyrtarët izraelitë thonë se 1,200 njerëz u vranë dhe 250 u morën peng.
Jo të gjithë në burgjet e Izraelit – mijëra palestinezë mbeten brenda – po përgatiten për famë nëse lirohen.
Shumica janë mirënjohës vetëm që mbijetojnë, veçanërisht pasi rrahjet dhe uria u bënë më të zakonshme pas 7 tetorit, sipas grupeve të të drejtave të njeriut.
Të paktën 75 të burgosur kanë vdekur në paraburgim izraelit që nga 7 tetori, sipas grupeve të të drejtave të njeriut.
Por për disa, përvoja në burg “krijon udhëheqës të rinj”, tha Ammar Mustafa Mardi, 43 vjeç, i cili u lirua në shkurt pas 22 vitesh burg për vrasjen e një kolonisti hebre në Bregun Perëndimor.
Mardi tha se mësoi shumë në paraburgim nga palestinezët, përfshirë Sinwar, Barghouti dhe Sadat, të cilët ishin shokët e tij të qelisë dhe mësuesit.
“Ata ishin si të barabartë midis nesh”, tha ai. “Të parët midis të barabartëve, duke na mësuar diçka të re çdo ditë.”
